Op zaterdag 15 september 2018 werd in een overvolle Keizersgrachtkerk in Amsterdam ‘Donut D Day’ georganiseerd. Ik schat dat er wel tussen de 200 en 300 mensen aanwezig waren. “Donut D-day’ is bedoeld als een dag van reflexie op de huidige maatschappij en de mogelijkheden voor samenwerking van verschillende sociale bewegingen.
En de dag werd afgesloten met een reflexie op de dag van Herman Wijffels, ex-directeur van de RABO bank en architect van het kabinet Balkeennde IV, naast veel andere functies. Hij hield een tamelijk radicaal verhaal over de transitie die nodig is. Herman Wijffels behoort tot een netwerk waartoe ook Klaas van Egmond behoort (beiden zijn lid van de SER geweest, Wijffels zelfs voorzitter) en Herman gaf er in zijn toespraak blijk van, ook de organisatoren van de conferentie goed te kennen.
Hij stelde dat centraal stond op de dag: het systeem van het kapitalisme dat de basis is van ons maatschappelijk bestel. We leven aan het einde van dat maatschappelijk bestel. Wijffels noemt het de ‘hoogbloei van het laatkapitalisme’. Dat systeem heeft zijn werk gedaan en vindt zijn oorsprong in de ideeën van de Verlichting waarbij men de ambitie had een materieel goed bestaan ook op aarde mogelijk te maken. Daarvoor was het perspectief, als je je maar netjes gedraagt dan komt de beloning in het hiernamaals. Maar we moeten zorgen dat het ook op aarde beter wordt, dat is het ideaal van de Verlichting. Zo is er een actie ontstaan met groei als hoofddoelstelling van het bestel. We hebben een monetair stelsel ingevoerd, dat materiële groei bevordert. Maar de schulden die we steeds meer opbouwen dwingen tot steeds meer economische groei om die schulden te kunnen betalen. Vroeger waren of leken de voorraden van de aarde oneindig, maar we raken nu door de voorraden heen op een manier die niet langer kan.
uitputting
De voorraden van de aarde raken uitgeput terwijl tegelijkertijd het geaccumuleerde financiële kapitaal in overvloed aanwezig is. Maar die overvloed geldt niet voor het natuurlijk kapitaal en het sociaal kapitaal. Wat betreft de zeggenschapskant, een minderheid die beslist over de aanwending van de productiemiddelen past dat ook niet meer in deze tijd. We moeten toe naar een nieuwe economische en maatschappelijke orde, die is ingesteld op het weer uitbreiden van het natuurlijk kapitaal. De kern van het verhaal is, dat de het rendement van kapitaal de resultante moet zijn van investeringen in natuurlijk kapitaal.
De jongeren van nu hebben de taak, een omslag te bewerkstelligen naar een nieuwe economische en maatschappelijke orde waarbij weer wordt gewerkt aan het behoud van de continuïteit van leven Daarvoor zullen allerlei nieuwe instituties moeten worden opgericht, zoals een hervormd monetair bestel, een andere verdeling van de opbrengsten van het systeem. Een basisinkomen kan een belangrijke bijdrage leveren en is een sleutelelement in de nieuwe maatschappelijke en economische orde. Het kapitalisme disfunctioneert sociaal en ecologisch. De concentratie van macht en rijkdom in de handen van weinigen maakt het systeem steeds schever. De geenratie die nu komt staat voor een enorme opgave.
feiten
Maar de feiten zullen dwingen tot een ander systeem. Ons politieke systeem is echter gekocht door het kapitaal. Trump is daar een bekende exponent van. Ik stel mijn hoop op evolutionaire wetmatigheden waarbij in het kader van de feiten de alternatieven zullen winnen. Men is in heel veel gemeenschappen bezig met het ontwikkelen van nieuwe ideeën over de maatschappelijke orde. Wijffels trekt de vergelijking met kerkelijke verhalen. Het is het verhaal van het beloofde land waarbij jullie vorm geven aan hoe dat beloofde land er in de toekomst uit kan zien. In het verhaal van het beloofde land in de bijbel moest het volk echter eerst door de woestijn trekken. Maar uiteindelijk kwamen ze toch uit in het beloofde land. Maar in de verre toekomst zal blijken, dat dit beloofde land ook fout is en dat er weer iets anders komt. Dat is de evolutionaire lijn. Veel gemeenschappen en mensen voeren nu al nieuwe ideeën uit, zij zijn de pioniers, de voorlopers, om de omslag die noodzakelijk is voor te bereiden.
Wijffels is er optimistisch over, dat door de voorbereidingen van die mensen de omslag kan plaatsvinden zonder grote ongelukken, zoals gewelddadige revoluties, en zo. Wat dat beloofde land betreft, we zijn op een moment in de geschiedenis beland waarin we bezig zijn onszelf een ware overvloed te verschaffen. Technologische ontwikkelingen maken eenrgiewinning uit oneindige onuitputtelijke bronnen mogelijk. In 200 jaar kapitalisme is de aarde op een ongelooflijke manier uitgemergeld. We zullen de schade moeten herstellen door bijvoorbeeld herbebossing.
Je kunt de vraag stellen wat er met ons mensen is gebeurt in die 200 jaar tijd. Er is ook veel geld geïnvesteerd in ontwikkeling en opleiding van mensen. We zijn in toeenmende mate en in overwegende mate in staat zelf verantwoordelijkheid te nemen, dingen te doen en zelfredzaam te zijn. Maar nu is het culturele vraagstuk aan de orde dat onze individualiteit niet doorgroeit naar individualisme maar dat we het gemeenschappelijke in het oog houden. Mensen zullen hun leven gaan veranderen en streven naar een betere wereld. Dit is een belangrijke cultuurverandering die begint op individueel niveau. Je wilt niet langer leven op een manier die ten koste gaat van andere mensen en de aarde. Daarbij zijn feminiene waarden belangrijk. De overheersende masculiene cultuur die samenhangt met het kapitalisme is niet geschikt voor de toekomst. Zaken als zorg voor het leven en de aarde zullen een veel grotere rol moeten spelen in ons leven. In de komende tijd moeten we onszelf en de aarde weer heel maken. Dat hoofd en hart verbonden zijn. En dan kun je ook verbinden met de wereld en de mensen. Dit is een voorwaardelijk element in de tocht door de woestijn naar het beloofde land.
Van de dag heb ik verschillende verslagen gemaakt. Die zijn hier te vinden
Harro van Boven van D’66 over het basisinkomen
Initiatieven om de wereld te veranderen
Nog meer initiatieven om de wereld te veranderen.
Anne Knol van Milieudefensie en de dilemma’s van een campagneleider
Klaas van Egmond en de problemen van het geldsysteem