Tekst uit: Ineke van der Valk – Van Migratie naar Burgerschap
Twintig jaar Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland ( KMAN )
ISBN 9064733163 maart 1996
Het KMAN -spreekuur na de acties tegen de WABW.
In het vorige hoofdstuk hebben we gezien, dat de werk-
loosheid omstreeks 1980 steeds verder toenam. Industri‰le
bedrijven werden op grote schaal gesloten. Na de acties tegen
de WABW waren in de regio Amsterdam aansprekende voorbeelden
de sluiting van de FORD-fabrieken, van de scheepsbouwbedrijven
en massa-ontslagen bij Van Gelder Papier. Het Platform van
Democratische buitenlandse arbeiders, waar het KMAN begin
jaren tachtig deel van uitmaakte, heeft een actieve rol ge-
speeld bij de protesten tegen de sluiting van de FORD-fabrie-
ken en bij de activiteiten van het ‘werkgelegenheidskomitee’,
dat vooral werd opgericht om de belangen van arbeiders in de
scheepsbouw te verdedigen.
De sluiting van industrele bedrijven ging omstreeks 1980
gepaard met de opkomst van de nieuwe dienstensector, waar veel
jongere Marokkanen werk vonden. Veel ‘illegalen’ bleven in
Nederland arbeid verrichten, ondanks de invoering van de WABW.
Daarnaast waren begin jaren tachtig veel Marokkanen in de
WAO gekomen, deels door de slechte arbeidsomstandigheden,
deels omdat de WAO werd gebruikt als alternatieve afvloeiings
maatregel. Bij de onderhandelingen tussen de vakbonden en de
werkgevers over een sociaal plan bij de sluiting van bedrijven
werd de WAO als afvloeiingsregeling gebruikt. Dat kon, omdat
in de WAO een werkloosheidscomponent zat. Pas in de jaren
negentig, tijdens de parlementaire enquete over de WAO, durfde
men dit echter openlijk te erkennen. Weliswaar waren veel
Marokkanen lichamelijk en/of geestelijk volledig versleten
door het zware werk in de industrie, maar sommigen van hen
waren slechts gedeeltelijk arbeidsongeschikt en met name deze
categorie kon nog wel aangepast werk verrichten. Dit werk was
er echter niet in een tijd van groter wordende werkloosheid en
deze Marokkanen moesten genoegen nemen met een WAO-uitkering.
“Meer licht werk” was dan ook een van de centrale eisen van
het Comit‚ marokkaanse WAO-slachtoffers.
spreekuur
Begin jaren tachtig werd door het KMAN in de Ferdinand
Bolstraat een spreekuur opgezet. Dit spreekuur was een vervolg
op de spreekuren die bij de acties van de 182 werden gehouden
en het SOS spreekuur van het Platform. De grote probleem-
velden waarmee de spreekuurbezoekers werden geconfronteerd
zijn hierboven al aangegeven. In de eerste plaats was er de
werkloosheid en de arbeidsongeschiktheid. In de tweede plaats
was er het vraagstuk van de verblijfsrechtelijke positie; veel
marokkanen hadden geen verblijfsvergunning, terwijl ze soms
jarenlang arbeid in Nederland hadden verricht en ook bij de
gezinshereniging waren er moeilijkheden, omdat het verblijfs-
recht van vrouwen en kinderen niet goed geregeld was. In de
derde plaats waren er de arbeidsvoorwaarden in de bedrijven in
de nieuwe dienstensector. Vaak tijdelijke contracten in be-
drijven, die ieder moment op de fles konden gaan, of waar de
werkdruk onaanvaardbaar hoog lag vanwege de concurrentie-
strijd.
Vaak grepen deze probleemvelden in elkaar; Iemand werd
dan tegelijkertijd geconfronteerd met werkloosheid of arbeids-
ongeschiktheid, woningnood in verband met gezinshereniging en
knelpunten in het verblijfsrecht van vrouw en kinderen.
De spreekuurbezoekers, vooral de wat oudere Marokkanen die
vaak niet konden lezen en schrijven, waren dan tegelijkertijd
verwikkeld in verschillende juridische procedures. Velen van
hen begonnen in de jaren tachtig aan een lange tocht door de
bureaucratische doolhoven van de Nederlandse verzorgingsstaat.
Op het spreekuur van het KMAN werd veel aan individuele
hulpverlening gedaan. Een groot voordeel van dit spreekuur
was, dat de betrokkene in zijn eigen taal over de problemen
kon praten. Vanuit het spreekuur werd vaak bemiddeld tussen
hulpverleningsinstanties en advocaten enerzijds en de marok-
kaanse spreekuurbezoekers anderzijds, omdat er taal- en commu-
nicatieproblemen waren. Ook werd aandacht besteed aan de
kwaliteit van de hulpverlening. Sommige Marokkanen, met name
‘illegalen’ vielen wel eens in handen van malafide ‘advocaten’
of ‘hulpverleners’ die gouden bergen beloofden als je vooraf
maar veel geld betaalde. Zo is vanuit het spreekuur actie
gevoerd tegen de praktijken van ene ‘advocaat’ Link, die zijn
cli‰nten belazerde. Acties van het KMAN hebben ertoe geleid,
dat deze ‘advocaat’ op de vlucht sloeg met medeneming van
honderden dossiers, en natuurlijk het geld dat de Marokkanen
hem hadden betaald. Bij de individuele hulpverlening werden
vele formulieren ingevuld. Verschillende spreekuurmedewerkers
waren gespecialiseerd in het invullen van belastingformulieren
voor buitenlandse arbeiders.
politiserende hulpverlening
Omdat veel Marokkanen met dezelfde knelpunten werden
geconfronteerd werden naast de individuele hulpverlening
pogingen gedaan een collectief spreekuur op te zetten. Groepen
Marokkanen die tegen dezelfde regelgeving van de overheid of
dezelfde arbeidsvoorwaarden in een bedrijf aanliepen, werden
in discussiegroepen bij elkaar gebracht, zodat ze gezamenlijk
actie konden gaan voeren om de situatie te verbeteren.
Om de migranten inzicht te geven in de achtergronden van hun
problemen en toe te rusten om ermee om te gaan zijn zgn arbei-
dersscholen opgezet, cursusachtige bijeenkomsten waar de
sociale wetgeving behandeld werd. Het spreekuur van het Plat-
form, van het KMAN en van het WAO-komitee werd begin jaren
tachtig nadrukkelijk geplaatst in het kader van de emancipatie
van de marokkaanse gemeenschap in Amsterdam; uitgangspunt was,
de mensen zodanig te helpen, dat ze de oorzaken van hun moei-
lijkheden leerden zien, waarbij er vanuit de zelforganisatie
mogelijkheden waren over gemeenschappelijke belangen te praten
en daarvoor actie te voeren. In de jaren zeventig noemde men
dit de ‘politiserende hulpverlening’.
ruggegraat van de organisatie
Op basis van de gegevens van de spreekuren werden initia-
tieven genomen om veranderingen in wet-en regelgeving te
bewerkstelligen. Ook de uitvoering van het beleid door instan-
ties zoals de politie, de Vreemdelingendienst, het ministerie
van Justitie en het Marokkaanse consulaat kon naar aanleiding
van de gerapporteerde ervaringen op de voet worden gevolgd.
Een voorbeeld: op het gebied van de kinderbijslag waren er
vele moeilijkheden. Zo stonden er in bilaterale akkoorden
tussen Nederland en Marokko begin jaren tachtig ongunstige
bepalingen m.b.t. de betaling van kinderbijslag. Het geld kwam
pas laat in Marokko aan en soms helemaal niet. Daarnaast waren
er nog andere moeilijkheden met de overboeking. Marokkanen die
voor de betaling van kinderbijslag bewijzen nodig hadden
kwamen terecht bij de “Caisse National de Securite Sociale”
waarvan de administratie een puinhoop was. Maar ook bij de
Raden van Arbeid in Nederland raakten dossiers zoek, bleken
ingevulde formulieren niet aan te komen en bestonden lange
wachttijden. Voor de Bureaus voor Rechtshulp was dit aanlei-
ding, een campagne te organiseren, waarbij de betrokkenen een
formulier konden invullen waar de klachten op werden geregis-
treerd. Nadat vele honderden formulieren waren verzameld,
werden gesprekken gevoerd met de Raden van Arbeid. Ook het
KMAN-spreekuur was bij deze actie betrokken. Op 17 januari
1982 organiseerde het KMAN een manifestatie, waar de 150
aanwezige marokkanen acties planden om de uitbetaling van de
kinderbijslag te verbeteren. Zij eisten naast de verbetering
van de uitvoering van de regels veranderingen in de bilaterale
akkoorden tussen nederland en Marokko. Over deze eisen zijn
gesprekken gevoerd met de Raad van Arbeid.
Ook op het gebied van verzekeringen, zoals het ziekenfonds,
waren er moeilijkheden met Marokkanen, die in eigen land op
vakantie gingen. Met name vanuit het spreekuur van KMAN-Oud
West, in buurthuis De Buffeltjes is hier aandacht aan besteed.
Een aparte kwestie vormde het vraagstuk van de “illegale”
WAO-ers. Marokkanen zonder verblijfsvergunning die arbeid ver-
richtten waren wel verzekerd voor de werknemers verzekeringen
maar niet voor de volksverzekeringen en zij konden geen ver-
blijfsvergunning krijgen. Zo kwamen er veel marokkanen met een
WAO-uitkering, die geen verblijfsvergunning hadden. Op 16-04-
1983 organiseerde het KMAN in samenwerking met het Komitee
marokkaanse WAO-slachtoffers een demonstratie in Den Haag om
aandacht te vragen voor de uitzichtloze positie van ‘illegale’
WAO-ers en de discriminatie van Buitenlandse werknemers in de
WAO. Tien jaar later (!) heeft dit geleid tot een legalisering
van een beperkte groep ‘illegale’ WAO-ers.
Ook bij de sociale dienst in Amsterdam werd actie ge-
voerd. Op 16 oktober 1982 werd een “sociale dienst tribunaal”
georganiseerd, waarbij vertegenwoordigers van acht organisa-
ties hun grieven naar voren brachten. Deelnemende organisaties
waren oa KMAN, Platform, JAC, Bijstandsbond en Bureau voor
Rechtshulp. Op het tribunaal vertelden spreekuurbezoekers van
het KMAN over hun illegaliteit of over de slechte behandeling
bij de sociale dienst. Na het “tribunaal” zijn er besprekingen
geweest tussen het gemeentebestuur van Amsterdam en de belan-
genorganisaties. Een van de resultaten was, dat er speciale
ambtenaren zouden worden aangetrokken om voor de medewerkers
van de sociale dienst scholingen in het tegengaan van racisme
en sexisme te organiseren.
Ook bij andere acties werd samengewerkt met organisaties
van uitkeringsgerechtigden. Zo maakte het KMAN deel uit van
het Landelijk Beraad Uitkeringsgerechtigden, een samenwer-
kingsverband dat acties opzette toen het eerste kabinet Lub-
bers bezuinigingsplannen bekend maakte in het kader van de
stelselherziening van de sociale zekerheid.
Maatschappelijke problemen zoals het toenemend racisme
werden in eerste instantie via de spreekuren gesignaleerd. Ook
op dit terrein volgden speciale initiatieven zoals de oprich-
ting van meldkamers ter signalering en bestrijding van toene-
mend racisme en discriminatie en de oprichting van samenwer-
kingsverbanden zoals het Platform tegen Discriminatie en
Racisme. (1990)
funkties spreekuur
De individuele en collectieve hulpverlening op het spree-
kuur was voor de organisatie een belangrijk middel om contact
te houden met de achterban en goed op de hoogte te blijven van
de problemen die er speelden in de marokkaanse gemeenschap.
Het spreekuur had een signaalfunctie en wat daar aan problemen
werd ingebracht is veelal richtinggevend geweest voor andere
activiteiten en voor de positiekeuzes in sociaal-juridische en
economische kwesties. In die zin vormt het spreekuur in de
woorden van het KMAN “de ruggegraat van de organisatie”. Op
basis van de in het spreekuur gesignaleerde problemen werden
prioriteiten aangebracht in het beleid van het KMAN. Er werd
dan bijvoorbeeld besloten een onderzoek of actie te organise-
ren of een publikatie over een bepaald onderwerp uit te bren-
gen. Bij het onderdeel bedrijfsakties zullen verschillende
publikaties aan de orde komen. Daarnaast was er een brochure
over knelpunten in de sociale zekerheid, getiteld “Manifest,
de positie van de Marokkaanse migranten in de nederlandse
wetgeving”. Het onderzoek dat aan deze publikatie vooraf ging
vond plaats in samenwerking met de Wetenschapswinkel van de
Universiteit van Amsterdam. Om iets te doen aan vakantiepro-
blemen werd in samenwerking met de Co”rdinatie van Marokkaanse
organisaties de Europese gids voor de Marokkaanse reiziger”
uitgegeven.
Het spreekuur nu
Op de spreekuren gesignaleerde problemen kwamen veelvul-
dig aan de orde op discussiebijeenkomsten en conferenties. Een
voorbeeld hiervan is de conferentie “Onmondig in Nederland
(1989), waar de thema’s werkgelegenheid, rechtspositie, onder-
wijs en participatie werden besproken. Het spreekuur heeft aan
het einde van de jaren tachtig steeds meer een landelijk
karakter gekregen. Niet alleen omdat op meerdere lokaties
spreekuren worden gedraaid maar ook door de instelling van een
telefonische hulpdienst. Dit heeft het spreekuur ook toeganke-
lijker gemaakt voor vrouwen. De spreekuren zijn druk bezocht.
Zij worden twee tot vijf middagen per week gedraaid door leden
van het KMAN, stagiaires, Nederlandse vrijwilligers en sinds
enkele jaren ook door banenpoolers. Rechtswinkels en advokaten
ondersteunen de activiteiten van het spreekuur. In het jaar-
verslag 1991 wordt melding gemaakt van zo’n 150 hulpvragen per
week. Het jaarverslag van 1993 meldt dat jaarlijks zo’n 7650
mensen de weg naar de spreekuren weten te vinden (waarvan 2500
telefonisch).
Toch heeft deze activiteit nooit op erkenning en honore-
ring van de subsidiegevers kunnen rekenen. In het jaarverslag
1984-1985 doet het KMAN hierover haar beklag: het ontbreken
van een kopieerfaciliteit en de beschikbaarheid van slechts
een typemachine betekenden een ernstige handicap. Toch is er
de afgelopen jaren sprake geweest van een toenemende professi-
onalisering, omdat medewerkers van het spreekuur zelf scho-
lingsbijeenkomsten organiseerden.
bedrijfsituaties
Ook bij conflicten of meningsverschillen in bedrijven
werd getracht een collectief spreekuur op te zetten, vooral in
de periode 1981-1987. In de nieuwe dienstensector was vaak
geen sprake van een C.A.O. De Nederlandse vakbonden hadden
geen greep op de arbeidsvoorwaarden in sommige delen van de
dienstensector; de organisatiegraad- het aantal werknemers dat
lid was van een vakbond- was laag en de bonden konden of
wilden in deze bedrijfstakken geen vuist maken.
Veel Marokkanen, meestal ongeorganiseerd, kwamen op het
spreekuur om hun grieven tegen een werkgever naar voren te
brengen en het KMAN te vragen mee te werken aan een oplossing.
Het ging daarbij vaak niet zozeer om de hoogte van de uurlo-
nen. Een onderzoek van het LAKWABW in 1980 toonde al aan, dat
de wet op het minimumloon een soort bodem legde in de loon-
hoogte; 60% van de illegalen die op het SOS-spreekuur kwam,
was werkzaam in bedrijven, waar ze minstens het minimumloon
verdienden.
Er waren in de nieuwe dienstensector echter wel vaak tijdelij-
ke arbeidscontracten, een grote werkdruk, onregelmatige werk-
tijden en conflicten met ploegbazen en voorlieden, waarbij
discriminatie soms een rol speelde. Vooral dit laatste kwam
veel voor. Ook was er nogal eens sprake van problemen tussen
buitenlandse werknemers en de ondernemingsraad in een bedrijf.
Dit was oa het geval bij de LinMij, waar medewerkers van het
KMAN-spreekuur bij hebben bemiddeld.
Het was niet eenvoudig, deze groepen marokkanen te hel-
pen. De moeilijkheden die zich voordeden waren de volgende.
1. Het ging vaak om bedrijven, die de werkgever zonder enig
probleem kon sluiten, waarna hij zijn produktie elders kon
voortzetten. Stakingen of andere acties helpen in dergelijke
bedrijven vaak niet. De werkgever sluit gewoon de tent. Deze
problemen hebben zich voorgedaan bij Dynasafe BV en Mid West
Kleding BV, die overigens dezelfde eigenaar hadden.
2. In de bedrijven werkten naast marokkanen met een legale
status vaak ‘illegalen”. Deze laatste groep liep bij acties
het gevaar, door de politie te worden gearresteerd en over de
grens gezet. Zoals we in het vorige hoofdstuk zagen, begonnen
veel werkgevers ten tijde van de invoering van de WABW op
grote schaal ‘illegalen’ te ontslaan; na enige tijd bleek, dat
de boetes voor het in dienst houden van illegalen laag waren
en dat de controles beperkt werden. Veel werkgevers begonnen
dan ook de voordelen te zien van het weer in dienst nemen van
‘illegalen’. Sommige werkgevers voerden bewust een politiek,
om enkele illegalen in dienst te houden, om zo de werknemers
tegen elkaar te kunnen uitspelen. Bij Zwart Papier Plastic BV
bijvoorbeeld werden in 1982 10 mensen ontslagen wegens ‘werk-
vermindering’. Twee illegalen werden echter in dienst gehou-
den. Soms speelden werkgever en vreemdelingendienst onder een
hoedje wanneer werknemers wilden protesteren tegen slechte
arbeidsomstandigheden en waarschuwde de werkgever de politie,
dat er illegalen werkten, waarop de politie een inval deed en
de illegalen werden gearresteerd. De werkgever kwam er dan
vanaf met een geringe boete. Soms durfden de werknemers om
deze reden al niet eens aan welk protest dan ook te beginnen
en soms waren ze door de politieinval ge‹ntimideerd. Enkele
voorbeelden van bedrijven waar spanningen bestonden en dit
gebeurde: bij schoonmaakbedrijf Meijers werden op 2 juli 1982
na controle van de Loon-technische Dienst 10 werknemers ont-
slagen. Bij Dick van Troost Bv werd na overleg met de LTD een
ontslagvergunning aangevraagd voor 12 werknemers en werden de
illegalen ontslagen. Bij Mid West kleding BV vond tijdens de
acties van het personeel ook een politie inval plaats.
Overleg tussen de werkgever en de controlerende instanties was
echter niet altijd aantoonbaar. De instanties controleerden
steekproefsgewijs. Zo waren er in 1983 politie invallen bij
KIP’S Leverworst BV en bij textielbedrijven in Amsterdam
Noord. Illegalen, die werden ontslagen en die alsnog kinder-
bijslag of een WAO-uitkering probeerden te krijgen, werden
soms geconfronteerd met afspraken tussen de uitkerende instan-
ties en de politie. Zo iemand werd dan opgeroepen door het GAK
of de Raad van Arbeid en wanneer hij weer buiten stond, werd
hij gearresteerd. Ook dit politie optreden cre‰erde een sfeer
van angst en intimidatie. Gezegd moet echter worden, dat er
ook GAK-medewerkers waren, die bijvoorbeeld bij het toekennen
van een WW-uitkering een oogje dicht knepen.
3. In de bedrijven werkten naast Marokkanen vaak groepjes
werknemers met een andere nationaliteit. Uit een onderzoek in
de horeca bleek, dat grote hotels voor bepaalde functies met
name werknemers van een bepaalde nationaliteit wierven. De
scheidslijnen in nationaliteit liepen dan langs de functionele
scheidslijnen in de organisatie. Er waren hotels, waar de
kamermeisjes resp. Turks, Surinaams of Pakistaans waren,
terwijl de medewerkers van de Algemene dienst of in de schoon-
maak een andere nationaliteit hadden. Tussen deze groepen van
verschillende nationaliteiten bestonden soms spanningen en
was verder weinig contact. Werkgevers deden wel pogingen, de
verschillende groepen tegen elkaar uit te spelen door een
ploeg van een bepaalde nationaliteit een verbetering van de
arbeidsvoorwaarden aan te bieden, en anderen niet. Het was
soms moeilijk deze groepen rond een tafel en op een lijn te
krijgen.
4. Het KMAN werd geconfronteerd met het dilemma, dat zij ener-
zijds in het kader van haar algemene beleid om de belangen van
Marokkanen te behartigen voortdurend op zoek was naar
potentiele bondgenoten, waartoe zij nadrukkelijk ook de vak-
bonden rekende, zodat het KMAN zich niet wilde en misschien
ook wel niet kon opstellen als concurrent van die vakbonden,
terwijl anderzijds groepen ongeorganiseerde Marokkanen af en
toe op het spreekuur kwamen, vaak nadat de spanningen in het
bedrijf al hoog opgelopen waren, met de vraag: we willen
actie, een oplossing, steun ons nu, weg met de vakbonden.
Welke oplossingen werden er nu vanuit het spreekuur nage-
streefd? Om te beginnen werd er gelobbyed bij vakbonden en
overheid om de positie van (buitenlandse) werknemers in margi-
nale bedrijven te verbeteren. Het ging daarbij met name ook om
de positie van illegalen, die door hun rechteloosheid een
belemmering vormden om actie te voeren. Zo is er een briefwis-
seling geweest tussen het KMAN en de toenmalige staatssecreta-
ris van Justitie Cappeijne van de Copello over de rechten van
‘illegalen’ bij ontslag. De staatssecretaris liet daarbij
weten, de mogelijkheid open te houden dat deze werknemers bij
ontslag in aanmerking zouden komen voor een schadevergoeding.
Ook was er een briefwisseling tussen het KMAN en Ineke Kete-
laar, beleidsmedewerkster van de FNV, waarin deze in een brief
van 9-06-1982 oa de strategie van de FNV m.b.t ‘illegalen’ in
bedrijven uiteenzette, en waarin zij net als de staatssecreta-
ris aangaf, dat ‘illegalen’ in bepaalde gevallen recht hebben
op een uitkering en/of schadevergoeding bij ontslag.
Daarnaast namen vertegenwoordigers van het KMAN en van
het spreekuur deel aan discussies over de nota ‘samen beter
dan apart’ die door de FNV in 198? ter discussie werd gesteld.
In de tijd waarin deze nota werd bediscussieerd was de positie
van buitenlandse arbeiders in de nederlandse vakbonden een
‘hot issue”, waarbij hun positie werd geplaatst in het kader
van een analyse van de lage organisatiegraad van werknemers in
de nieuwe dienstensector.
Wanneer een groep Marokkanen uit een bedrijf zich op het
spreekuur meldde, werd vaak gepoogd, contact te leggen met een
districtsbestuurder van de vakbond, die in de betreffende be-
drijfstak een CAO had afgesloten. Gepoogd werd, te bewerkstel-
ligen dat de desbetreffende districtsbestuurder zich voor de
betreffende groep werknemers zou gaan inzetten. Soms was deze
methode succesvol; bijvoorbeeld bij de Melkunie en bij McCain,
waar het KMAN samenwerkte met de Voedingsbond FNV.
In 1983 rezen er moeilijkheden bij Bram Broerse BV, een kop-
pelbaas in de Rotterdamse en Amsterdamse haven, en bij land-
bouwbedrijven. Daarover zijn gesprekken gevoerd met Luuk
Voormeulen, toendertijd districtsbestuurder van de Diensten-
bonden FNV in Noord-Holland en nu landelijk bestuurder van de
Dienstenbonden. Tijdens de gesprekken kwam de strategie van de
vakbonden in marginale bedrijven en de positie van ‘illegalen’
daarbij uitgebreid ter sprake.
Met name met de Industriebond FNV was samenwerking prak-
tisch onmogelijk. Voor iemand die nog geen lid was, werd per
definitie niets gedaan. In een geval had een groepje Marok-
kaanse werknemers van een bedrijf het lidmaatschap van de bond
uit kwaadheid opgezegd. Zij vonden, dat de Industriebond niets
deed aan hun problemen met de werkgever. Daarop kwamen zij op
het spreekuur van het KMAN. Er werd besloten, gezamenlijk naar
het spreekuur van de Bond op de Henri Polaklaan te gaan, om
een en ander uit te praten, maar daar werd hen, ook na lang
praten, de toegang geweigerd.
Om te proberen, enige samenwerking met de Industriebond van de
grond te krijgen, werden gesprekken gevoerd met Ruud Vreeman
en Henk Muller, toen beleidsmedewerkers van de Industriebond,
en Harrie Adelaar, in de jaren tachtig voorzitter van de
afdeling Amsterdam van de Industriebond. Deze gesprekken
hebben echter niets opgeleverd. De moeilijke samenwerking met
de Industriebond komt verderop nog ter sprake.
Wanneer het contact leggen met vakbonden niet lukte,
werden met marokkanen en advocaten vaak ge‹ndividualiseerde
juridische procedures in gang gezet, waarbij via die weg en
niet via onderhandelingen gepoogd werd een oplossing te berei-
ken. Soms werd deze juridische weg echter ook wel aangevuld
met gesprekken en onderhandelingen met werkgevers. Hardere
acties, zoals stakingen, hebben zich daarbij niet voorgedaan.
Ook advocaten trachtten in deze tijd iets voor ‘illegalen’ te
doen, waarbij schadevergoeding werd ge‰ist. Zo heeft het
advocatencollectief Transvaalbuurt in Amsterdam een proefpro-
ces aangespannen voor een groep ‘illegalen’ die werden ontsla-
gen bij Koningstextiel BV. Ook voor ‘illegalen’ die werkten
bij Bram Broerse BV, een koppelbaas in de haven, werd door
advocaten schadevergoeding ge‰ist. Zeker wanneer de betrokkene
het land uitgezet werd was dit echter nauwelijks een begaanba-
re weg, en er is voorzover mij bekend door advocaten dan ook
niet op grote schaal van deze mogelijkheid in het ontslagrecht
gebruik gemaakt.
Een apart punt vormde het organiseren van maatschappelij-
ke steun. In de jaren tachtig ging dat zeer moeizaam. Hier-
boven werd gewezen op de acties tegen de sluiting van scheeps-
bouwbedrijven en de FORD-fabrieken. Dit zijn de laatste voor-
beelden in de regio Amsterdam waarbij op enigszins grote
schaal maatschappelijke steun van derden werd georganiseerd
voor de acties van fabrieksarbeiders, middels grote demon-
straties en handtekeningenakties. Na het terziele gaan van het
werkgelegenheidskomitee zijn dergelijke acties er nauwelijks
meer geweest, afgezien van acties van vakbonden in het kader
van de algemene cao-onderhandelingen. In de periode 1983-1987
zijn er -helaas slechts schaarse- voorbeelden waarbij in
moeilijke situaties een directe confrontatie tussen werkgever
en werknemers werd omzeild omdat derden, die de (financiele)
belangen van een werkgever konden beinvloeden, zich met de
zaak bemoeiden of waarbij derden zich solidair betoonden met
de protesten van werknemers in een bepaald bedrijf.
Zo heeft een bewonersvereniging op de flat Echtenstein in
de Bijlmermeer actie gevoerd tegen het beleid van woningbouw-
vereniging Het Oosten, dat een contract had afgesloten met
schoonmaakbedrijf “Accuut BV”, dat de flats schoon moest
houden. Bij dit bedrijf bestonden slechte arbeidsomstandighe-
den en een grote werkdruk. Protesten van werknemers en van de
bewonersvereniging hebben echter geleid tot het ontslag van
acht illegalen. Het bleek bijzonder moeilijk te zijn, invloed
uit te oefenen op het contract van de woningbouwvereniging met
het schoonmaakbedrijf, met het doel, de arbeidsomstandigheden
bij “Accuut” te verbeteren.
Een ander voorbeeld: de Spoorwegen hadden een contract
afgesloten met het schoonmaakbedrijf CEMST/TEXCO BV voor het
schoonhouden van de treinen op het Centraal Station. Bij de
ploegen, die hiermee bezig waren was een voorman, die erg
discrimineerde. Marokkanen die bij CEMSTO werkten kwamen op
het spreekuur van het KMAN om hiertegen te protesteren. De
Bedrijfsledengroep van de Vervoersbond FNV, dus van werkne-
mers, die bij de Spoorwegen zelf werkten, heeft vervolgens
bewerkstelligd dat deze voorman werd overgeplaatst.
Een laatste voorbeeld: Vanuit het SOS-spreekuur werd een
actie gevoerd tegen Heineken’s schoonmaak BV in februari 1981.
Het AAKWABW heeft bij deze actie een piket-line georganiseerd
voor het Paleis van Justitie, en gezorgd voor propaganda en
publiciteit rondom het kort geding dat aangespannen was door
16 ontslagen arbeiders.
Soms probeerde een werkgever het organiseren van maat-
schappelijke steun te voorkomen. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij
Schaap Kaas, een groothandel in Huizen. Een medewerker van het
KMAN-spreekuur had in de buurt, waar het bedrijf gevestigd
was, een pamflet verspreid, waarin de slechte arbeidsomstan-
digheden bij dit bedrijf aan de kaak werden gesteld. Ook had
hij hierover een artikeltje geschreven in een buurtkrant.
Tijdens de gesprekken met de werkgever, die daarop volgden,
werd de KMAN-delegatie onder zware druk gezet om zich te
distancieren van het pamflet. Daarbij werd gedreigd met juri-
dische procedures wegens smaad tegen het KMAN. De onderhande-
laars van het KMAN distantieerden zich echter niet van het
pamflet. Wel werd afgesproken, dat onder bepaalde voorwaarden
gedurende de gesprekken geen pogingen zouden worden gedaan een
en ander in de publiciteit te brengen.
Tenslotte moet er nog op worden gewezen, dat er werden
meer algemene projecten werden opgezet, waarbij onderzoek werd
gedaan naar de arbeidsomstandigheden in bepaalde bedrijfs-
takken, juridische mogelijkheden werden onderzocht om de
situatie te verbeteren en om de organisatiegraad van de werk-
nemers in die bedrijfstak te verhogen. Daarbij werd in wis-
selende samenstellingen samengewerkt met Bureaus voor Rechts-
hulp, vakbonden en welzijnsinstellingen.
Een voorbeeld daarbij waren de activiteiten van de pro-
jektgroep buitenlandse arbeid in de glastuinbouw, een samen-
werkingsverband van de Landbouwuniversiteit in Wageningen en
de Voedingsbond FNV. Een van de medewerkers van de project-
groep had tijdens de acties tegen de WABW op het S.O.S. spree-
kuur van het Platform gewerkt. De projectgroep hield zich niet
alleen bezig met onderzoek. Getracht werd methoden te vinden,
om de positie van de Voedingsbond in deze sector te versterken
door het organiseren van bijeenkomsten voor de legale en
illegale buitenlandse werknemers. Naar aanleiding van het werk
van de projectgroep zijn drie rapporten verschenen.
Een ander voorbeeld. Op 21 maart 1985 werd een manifesta-
tie van FNV-jongeren gehouden in Tilburg. Deze actie werd
georganiseerd tegen de verlaging van het minimumloon van
schoonmakers, tegen onderbetaling en tegen ontduiking van de
CAO. Op initiatief van de jongerenbeweging werd er in samen-
werking met de Amsterdamse Rechtswinkel een telefonisch spree-
kuur opgezet. Dit gebeurde ook bij de diverse kantoren van de
jongerenbeweging. Vervolgens werd gewerkt aan een landelijke
actie, waarbij aandacht zou worden gevraagd voor de slechte
werkomstandigheden in de schoonmaaksector. Het moest een
publiciteitscampagne worden als tegenhanger van een campagne,
die door de werkgevers werd opgezet. Het was inmiddels een
samnewerkingsprojekt geworden van Bureaus voor Rechtshulp,
Rechtswinkels, Platformorganisaties, waar het KMAN deel van
uitmaakte, en de Industriebond FNV. De Industriebond trok zich
echter terug, omdat de publiciteitscampagne zou worden afge-
stemd op het verloop en de resultaten van de nieuwe CAO-onder-
handelingen, en de industriebond vond, dat ze die onderhande-
lingen en de acties daaromheen op eigen kracht moest kunnen
voeren, zonder dat andere organisaties daar op zo’n directe
manier bij betrokken waren. Deze andere organisaties, hierbo-
ven genoemd, gingen echter door met hun eigen actie. Zij
publiceerden op basis van de binnengekomen klachten een rap-
port “De bezem erdoor” en organiseerden een demonstratie
tijdens de beurs “interclean” in de RAI, waar de bedrijfstak
zichzelf presenteerde aan het publiek.
Een derde voorbeeld. Het KMAN startte in juli 1983 samen
met de Horecabond FNV en het KGCA, een vormingscentrum voor
ondernemingsraden, een project in de amsterdamse horeca. In
eerste instantie vonden drie vergaderingen plaats van spreek-
uurmedewerkers van het KMAN, personeelsleden van hotel Krasna-
polsky en een distriktsbestuurder van de Horecabond. In Kras-
napolsky werkten op dat moment 35 ‘illegalen’. Bovendien waren
er niet voor iedereen schriftelijke arbeidsovereenkomsten,
waren er drie discriminerende oberkelners en was de werkgever
van plan, drie medewerkers te ontslaan. Terwijl aan deze zaken
werd gewerkt, ontstond de gedachte, meer in zijn algemeenheid
aandacht te besteden aan de positie van werknemers in de
horeca door het instellen van een onderzoek, waarbij buiten-
landse werknemers over hun werk werden ge‹nterviewd. Naar
aanleiding van dit onderzoek is een rapport verschenen, dat oa
als basis gebruikt werd bij pogingen van de Horecabond, haar
positie in de horeca te verbeteren.
P vd Lende/ 21-09-1995