Bijna alle bijstandsgerechtigden in Amsterdam zijn zo langzamerhand wel opgeroepen voor de Megabanenmarkt, het grootschalige project van voormalig wethouder van der Aa, die samen met de directeur van de sociale dienst André Jansen en minister Vermeend van Sociale Zaken veel in het nieuws is geweest om de bedoelingen van de markt uit te leggen. Bij die uitleg hoor je zo ongeveer om de twee zinnen de zinsnede “stopzetten van uitkeringen”. Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, werd op de banenmarkt voor het personeel een klein feestje gehouden. Er waren toespraken van de voornoemde André Jansen en van de nieuwe wethouder van Sociale Zaken, Rob Oudkerk. Enthousiast vertelde Jansen, dat er 2000 uitkeringen waren stopgezet en dat de banenmarkt dus een groot succes was. Op at5 werd een uitgebreide reportage van de dag uitgezonden. Het is namelijk zo, dat de organisatoren van de banenmarkt, de sociale dienst en NV Werk zendtijd gekocht hebben bij die zender om hun standpunten over het voetlicht te brengen. In deze gekochte zendtijd organiseren journalisten van At5 ogenschijnlijk objectieve discussies en reportages, zoals ‘Maandag baandag’ waarbij af en toe ook uitkeringsgerechtigden of vertegenwoordigers van de vakbond worden uitgenodigd om wat kritische kanttekeningen te plaatsen bij knelpunten in de uitvoering van de banenmarkt . Daarop kunnen de bovengenoemde beleidsmakers dan weer uitgebreid reageren.
In de propagandaverhalen van deze lieden is de banenmarkt dus een groot succes. Als je alleen kijkt naar uitstroomcijfers zal het dat ook wel zijn. Hoewel, er zijn slechts rond de 500 van de 45.000 daadwerkelijk via de banenmarkt aan betaald werk geholpen. Waaronder waarschijnlijk ook nog een groep, die nog maar kort in de uitkering zit en sowieso werk had gevonden. Maar een ander effect is er wel. Ik heb mensen gesproken, die om de banenmarkt te omzeilen maar snel een willekeurig uitzendbaantje hadden genomen of die met deeltijdwerk of een WAO-uitkering slechts ongeveer 100 euro beneden het sociale minimum zaten en die nu de aanvullende bijstand maar laten zitten. In de propagandaverhalen is het opjaagbeleid succesvol, het menselijke aspect blijft buiten beschouwing.
Andere werkelijkheid
Hoe uitkeringsgerechtigden de banenmarkt werkelijk ervaren, komt niet over het voetlicht. De beleidsmakers die veelvuldig in de media hun woordje doen lijken die werkelijkheid niet te kennen of niet te willen kennen. Die werkelijkheid is, dat de afgelopen maanden een golf van machteloze woede en angst over de spreekuurmedewekers van de Bijstandsbond, de WBVA, Oost Alarm en andere organisaties is gerold. Kort gezegd voelden veel mensen zich bedreigd in hun bestaan. Als je uitkering wordt stopgezet en je bent niet in staat om te werken of je kunt geen betaald werk vinden, wat dan? Hoewel veel mensen daadwerkelijk in moeilijkheden zijn gekomen lijkt het aantal strafkortingen tot nu toe beperkt te zijn. Veel arbeidsongeschikten zijn na veel angsten en slapeloze nachten toch weer afgekeurd en lijken voorlopig met rust te worden gelaten. Voor hen lijkt zoals al vaker in het verleden gebeurd is na uitspraken over een strenge aanpak door politici- de soep niet zo heet te worden gegeten las hij is opgediend. Maar er is ook een groep, die wel degelijk onder druk gezet wordt om onder bedreiging van strafkortingen allerlei slecht betaald flexibel werk te accepteren dat ze niet willen. Pogingen, de woede en angst onder de aandacht van de politici in de gemeeenteraad of bij beleidsmakers van de Sociale Dienst te brengen zijn mislukt. Bij de pubicatie van een zwartboek over de eerste vijf weken van de banenmarkt, dat ook op internet werd gepubliceerd en op discussiebijeenkomsten die naar aanleiding van de banenmarkt door belangenorganisaties werden georganiseerd werden de bezwaren weggewuifd. Toen de werkelijkheid van de bijstandsgerechtigden toch ook doordrong tot de gemeenteraad en er kritische vragen werden gesteld in een commissievergadering deelde de directeur van de Sociale Dienst mee, dat de verhalen van de belangenorganisaties niet geloofd moeten worden, want dat ze een zeer gekleurde weergave van de werkelijkheid naar voren brengen. Het is gewoon niet waar wat ze zeggen. Er volgde daarop nog wel een discussie in de gemeenteraad, maar deze bleef in feite zonder consequenties. Naast het kopen van zendtijd bij At5 werden vele advertenties in kranten geplaatst en werden tevredenheidsonderzoeken onder de bezoekers van de banenmarkt gehouden, die zouden aantonen dat de overgrote meerderheid tevreden is. Dus waar zeuren de belangenorganisaties over? Dat er een zeer suggestieve vraagstelling in het tevredenheidsonderzoek zit bleef buiten beschouwing. De kersverse wethouder van Sociale Zaken Oudkerk gaf er blijk van dat hij zich de principes van de propagandamachine snel eigen had gemaakt. In een van de bovengenoemde At5 programma’s deelde hij het volgende mee. Op zijn spreekuur als amsterdamse huisarts had hij ervaren, dat veel mensen het vreselijk vinden om arbeidsongeschikt verklaard te worden omdat ze dan het idee hebben dat ze als oud vuil aan de kant worden gezet. Met de banenmarkt is dat nu voorbij! Er wordt weer aandacht aan de mensen besteed, en er wordt alles ondernomen om hen weer desnoods via vrijwilligerswerk een volwaardige plaats in onze samenleving te bieden. We laten de mensen niet meer in de steek!
Geen ontplooiing
Alweer, de werkelijkheid die bijstandsgerechtigden ervaren is anders. Mensen worden onder druk gezet allerlei baantjes te aanvaarden, die ze eigenlijk niet willen, met voorbijzien aan hun ontplooiingsmogelijkheden. Ach, ik kan er vele voorbeelden van noemen. Iemand die met toestemming van en betaald door de Sociale Dienst net een computeropleiding heeft afgerond, krijgt tijdens het intakegesprek op de banenmarkt geen gelegenheid in die branche te solliciteren en wordt onder druk gezet op de bloemenveiling in Aalsmeer ongeschold werk te gaan doen. Mensen die tijdens de intake vragen om een kortdurende scholing of begeleiding naar een beroep, waarin ook vacatures bestaan, wordt dat geweigerd met het argument: als sociale dienst medewerker heb ik mijn studie ook in de avonduren moeten doen, naast een flexibel baantje, doet u dat ook maar. Over stimuleren gesproken. Van vele tientallen actie- en vrijwilligersgroepen in de stad, die bijvoorbeeld genoemd worden in het Linke Boekje, en die draaien op (bewust) baanlozen die dit werk met behoud van uitkering doen, loopt de continuiteit gevaar. Er bestaat geen enkel begrip voor bijstandsgerechtigden die zeggen: ik zit al een hele tijd in de uitkering, ik heb mezelf al sociaal geactiveerd en werk gevonden dat bij me past, geef me vrijstelling van de sollicitatieplicht. Daarmee wordt iedere discussie over alternatieven voor de huidige werk werk werk ideologie in de kiem gesmoord. Zeggenschap over je eigen leven, laat staan over de maatschappij waarin je leeft, het kan niet.
Arbeidskrachten of mensen
Mensen worden gezien als arbeidskrachten, niet als mens. Aandacht vragen voor de menselijke aspecten van het mens-zijn waarbij je naar voren brengt dat mensen misschien ook wel een beetje inspraak willen, valt onder wat Pim Fortuyn en spraakmakende columnisten als John Jansen van Galen, Theo van Gogh en Kees Tamboer smalend het ‘politiek correcte denken’ noemen. Niet zeuren, flink zijn, de dingen bij hun naam noemen, je moet je aanpassen en integreren in “onze’ maatschappij, ik heb er zelf ook voor moeten knokken en kijk eens, wat een succes ik heb. Willen de conducteurs geen rondje rond de kerk rijden? Schande! En nu is het ziekteverzuim 30% Schande! Daar moet ik belasting voor betalen. Die mensen zijn helemaal niet ziek. Het is gewoon sabotage. Laten we de dingen bij hun naam noemen. Hard aanpakken.
Deze opvattingen weerspiegelen waar het op dit moment in principe onder andere om gaat: de oude arbeidskrachten, die in loondienst zijn op basis van een arbeidscontract waaraan ze bestaanszekerheid kunnen ontlenen met vast werk en een redelijk loon, met in het verlengde daarvan collectieve verzekeringen voor ziekte, werkloosheid of ouderdom, moeten in de nieuwe ekonomie omgevormd en gedisciplineerd worden tot de nieuwe arbeidskracht, die niet in loondienst is maar geheel volgens de neo-liberale ideologie zelf ondernemer is die op een markt opereert, de ondernemer die het product arbeidskracht verkoopt waarvan de prijs wordt bepaald door de wetten van vraag en aanbod, al concurrerend met andere arbeidskrachten. Mensen moeten vrolijk van het ene karweitje naar het andere huppelen, daarbij de kwaliteit van het product arbeidskracht op peil houdend door in de vrije uren voortdurend bij te scholen. Verzekeringen tegen ziekte of gebrek is je persoonlijke verantwoordelijkheid. Wie dat niet kan betalen, of wie niet mee kan of wil in deze concurrentie-caroussel van de markt heeft pech gehad en krijgt te maken met een streng disciplineringsregiem of wordt eenvoudigweg in de steek gelaten. De ideologische rechtvaardiging bij de gegoede middenklasse ligt al klaar, wanneer er hierdoor veel armoede en dakloosheid ontstaat. “ We hebben wel voorzieningen voor daklozen, maar daar worden ze streng aangepakt om ze weer op de rails te zetten, en dat willen ze niet ze houden van hun vrijheid. Dus het is hun eigen keuze om op straat te blijven liggen”.
Piet van der Lende