In het laatste nummer uit 2008 van het tijdschrift Sociologie publiceerden vier sociologen een artikel over de oorzaken van de opkomst van de strafstaat. Zij stellen evenals anderen vast dat in verschillende Westerse landen de gevangenispopulatie de afgelopen 20 jaar sterk is toegenomen. Zij analyseren vervolgens verschillende datasets en formuleren te bewijzen hypothesen om de oorzaken van deze ontwikkeling te achterhalen. Is het een gevolg van de neoliberale politiek? (bezuinigingen op sociale zekerheid, flexibilisering van de arbeidsmarkt, propaganda voor het marktdenken uitgaande van een concurrentie-fetisjisme). Dit is een theorie die o.a. door de socioloog Loic Wacquant wordt geformuleerd. Of is het een gevolg van de opkomst van een nieuwe politieke cultuur omtrent culturele vraagstukken rond nationale eenheid en identiteit? De onderzoekers concluderen dat het laatste het geval is. En verder concluderen ze dat de economische neoliberalisering in de Westerse landen niet heeft plaatsgevonden. Zij concluderen op grond van de geanalyseerde data dat de uitgaven voor sociale zekerheid niet zijn gedaald als percentage van het nationaal inkomen en niet minder genereus zijn geworden, en flexibele arbeid en de steun voor neoliberaal beleid zijn niet toegenomen. Dit laatste concluderen ze op basis van een analyse van partijprogramma’s van politieke partijen in verschillende landen.
Dus als ik het in mijn eigen woorden stel: bezuinigingen op de overheidsuitgaven en de sociale zekerheid in de afgelopen 20 jaar hebben nooit plaatsgevonden. Grootschalige privatisering van overheidsdiensten en bedrijven is een sprookje. Hoezo marktwerking in de zorg? Het is er niet.
Het lijkt me dat de heren sociologen in hun operationalisering van de hypothesen hier en daar toch een redeneerfoutje hebben gemaakt. En dat de geanalyseerde data wellicht niet helemaal betrouwbaar zijn als bewijs voor de hypothesen. Neem alleen al het feit dat men uit de uitgaven voor sociale zekerheid als percentage van het nationaal inkomen concludeert dat de sociale zekerheid nog even voluit aanwezig is en neoliberaal beleid er niet geweest is. Inderdaad zijn de totale uitgaven in vele landen niet afgenomen. Maar als veel meer mensen een beroep doen op dat geld, als specifieke maatregelen worden getroffen voor specifieke groepen waarbij sommigen meer krijgen en andere groepen minder, dan moet toch de conclusie worden getrokken dat de sociale zekerheid voor specifieke groepen is afgenomen en sociale onzekerheid veroorzaakt bij die groepen als gevolg van neoliberaal beleid. Dit is ook een aspect van de theorie van Wacquant. Het is bekend dat de inkomensverschillen in Westerse landen maar ook mondiaal als gevolg van neoliberaal beleid sterk zijn toegenomen. Nu vullen de onderzoekers het bovenstaande aan met de zogenaamde generositeitsindex van Scruggs. Ook deze index is echter onbetrouwbaar als meting van het bovenstaande, nl of specifieke groepen getroffen worden. Aanspraken die je formeel-wettelijk kunt maken zeggen niets over de pesterijen van klantmanagers en b.v. de invloed van work first projecten. (Strenge controles aan de poort) De psychische druk die op mensen wordt uitgeoefend (met name uit specifieke groepen) komt volgens mij niet in de generositeitsindex tot uitdrukking. Bovendien kan voor de ene groep de generositeit sterk toenemen (bejaarden in Nederland b.v.) en voor anderen afnemen, waardoor de index relatief hoog is. Dit is in Nederland gebeurt met de materiele rechten (koopkracht) van AOW-ers ten opzichte van mensen in de bijstand. Theoretisch kunnen daarbij de totale uitgaven voor sociale zekerheid hetzelfde blijven en neemt de generositeitsindex niet af. Maar er is wel degelijk een belangrijke verandering.
Helaas kan ik geen link maken naar het artikel. U moet dan 15 euro betalen via een creditcard om het te lezen. U zult dus naar een bibliotheek moeten om het in te zien. Hier is een samenvatting.
Willem de Koster, Jeroen van der Waal, Peter Achterberg en Dick Houtman- De opkomst van de strafstaat. Neoliberalisering of een nieuwe politieke cultuur?. In: Sociologie, jaargang 4, nr 4. 2008. Boom Pers.