http://www.politicalecology.eu/component/content/article/31-entitletv/192-seminar-federici-and-the-angelis
Hoe overheersend het kapitalisme als economisch systeem ook is of lijkt te zijn, als sociaal systeem, als systeem van sociale relaties is het een subsysteem naast vele andere die tezamen een maatschappij vormen.
Hoe overheersend het kapitalisme als economisch systeem ook is of lijkt te zijn, als sociaal systeem, als systeem van sociale relaties is het een subsysteem naast vele andere die tezamen een maatschappij vormen.
Naast het sociale subsysteem kapitalisme kennen we andere sociale subsystemen, oa in de sfeer van de reproductie, maar ook in de sfeer van de productie zelf, die niet gebaseerd zijn op kapitalistische principes, maar op andere, zoals het patriarchaat. In de bedrijven zelf kunnen we daarbij denken aan vakbondsgroepen. Daarbij kunnen normen en waarden en daarop gebaseerd gedrag gelden die vaak niet-kapitalistisch zijn, zoals opvattingen over solidariteit, samen delen, elkaar in je waarde laten, het vooropstellen van het collectief boven individueel belang, opofferingsgezindheid, verantwoordelijkheid voor de gemeenschap en andere mooie dingen. Maar dergelijke waarden en normen kunnen ook onderdrukkend zijn, patriarchaal, of xenofobisch. Voortdurend trachten groepen mensen hun gemeenschap die niet op kapitalistische normen en waarden is gebaseerd te verdedigen tegen de kapitalistische, waarbij de waarden van het ene subsysteem dwars door gemeenschappen heen kunnen lopen, zelfs tegelijkertijd werkzaam kunnen zijn in de hoofden van mensen.
Overigens gaat het niet zozeer om aparte subsystemen, die los staan van het subsysteem kapitalisme, maar om diffuse grenzen, waarbij binnen sociale structuren verschillende waardensystemen aanwezig kunnen zijn. Die waardensystemen zijn dan ook niet specifiek gekoppeld aan bepaalde groepen in de maatschappij. Iedereen ervaart dagelijks de botsing van waardensystemen. De Angelis gelooft dan ook niet in de klassieke definities van klassenstrijd maar zet zich ook af tegen Negri en Hardt, die een nieuw soort historisch subject menen te onderkennen. Want binnen klassen- of sociale structuren kunnen verschillende waardensystemen immers tegelijkertijd aanwezig zijn.
De Angelis neemt wat de basistegenstelling betreft dus een ander uitgangspunt. De Angelis gaat zover te verdedigen, dat we de botsingen tussen de waarden en normen van verschillende sociale subsystemen, die overigens geen nauwkeurig afgebakende, gemakkelijk localiseerbare grenzen kennen, centraal moeten stellen en dat deze botsingen zich overal voordoen.
Nadere analyse van het kapitalistisch waardensysteem
Omdat het kapitalisme is gebaseerd op het particulier bezit (van de productiemiddelen) is produceren en handeldrijven volgens kapitalistische methoden en eventueel samenwerken met andere mensen, dus het basiskenmerk van sociale relaties altijd een vorm van afbakenen van het eigen bezit, van omheining van het eigen territorium en rechten ten opzichte van anderen zodat ze er niet bij kunnen, van onteigening van wat anderen en hun gemeenschappen bezitten of aan sociale relaties onderhouden.
Daarbij heb je concurrentie tussen mensen, bedrijven en organisaties die zich bij de processen van afbakenen, toe-eigenen en omheinen ten doel stellen meer zeggenschap te krijgen over, meer bezit en over de macht over de productiemiddelen of posities in de maatschappij. Concurrentie als leidend principe komt niet alleen voor op een economische markt met vele aanbieders, maar ook in situaties waarin sprake is van monopolieposities op de markt of van monopolieposities die ontstaan zijn door privatiseringen (bestuursinstellingen op afstand) Het marktdenken is ook een ethisch systeem van normen en waarden, van opvattingen hoe je de productie van goederen en diensten moet organiseren en de resultaten meten.
Het onderscheid tussen staat, economie en andere dichotomien geeft geen goed beeld van de situatie. Hij verwerpt in zijn analyses dan ook dergelijke dichotomien. Zonder daarbij overigens het bestaan van de staat en de maatregelen die door haar genomen worden om de voorwaarden voor accumulatie van kapitaal in stand te houden te ontkennen.
De processen van afbakening en omheining gelden niet alleen voor de oorspronkelijke accumulatie van kapitaal, waarbij boerengemeenschappen werden uiteengereten en waarbij hen hun gemeenschappelijk bezit werd ontstolen met behulp van de staat zodat ze alleen nog in hun onderhoud konden voorzien door zich als arbeidskracht op de markt (de arbeidsmarkt) aan te bieden. Voortdurend vormen tot op de dag van vandaag mensen gemeenschappen en werken ze vanuit waarden en normen waarop hun gedrag gebaseerd is die niet –kapitalistisch zijn. Het kapitaal benaderd deze ontwikkelingen altijd door de bovengenoemde processen van afbakenen, omheining en onteigening. Dit betekent ook dat iedere kapitalistische oplossing voor problemen (milieuproblemen, armoede, energiecrisis) deze processen van afbakening, omheining en ont-eigening reproduceert.
Het gaat bij de analytische dichotomie van De Angelis in feite om een antwoord, waarbij uiteindelijk in het kapitalisme de waarden van andere sociale subsystemen ondergeschikt worden gemaakt aan de uitgangspunten van omheinen, afbakenen en toe-eigenen en dat het erom gaat, deze processen van onderschikking in het kapitalisme als productiesysteem precies te analyseren en van daaruit een alternatief te bieden.
Het kapitalisme is een systeem van sociale relaties, die onderling nauw samenhangen en dus betekent externalisering van kosten door bedrijven onder concurrentieverhoudingen dus van de een, internalisering van kosten voor de ander. (Het milieu, mensen die in dat milieu moeten leven, gemeenschappen van mensen die op een andere basis dan de kapitalistische samenleven, de volgende generaties, dus de lasten verschuiven naar de toekomst)
Een voorbeeld is de co2 uitstoot. In Westerse bedrijven worden de kosten daarvan als belasting voor het milieu geëxternaliseerd, dwz bij de inrichting van de productie wordt daarmee geen rekening gehouden. Vervolgens wordt een kapitalistische oplossing voor het probleem gezocht: de c02 emissies zijn verhandelbaar, dwz door bomen te planten in Afrika kan de co2 uitstoot in Nederland worden gecompenseerd. Handel dus in emissierechten. Dit planten van bossen in Afrikaanse landen betekent dat boeren en boerinnen die daar in gemeenschappen samenleven van hun land worden verdreven omdat Westerse groeperingen land opkopen om bomen te planten. Wanneer je daarover bij de handelaren van emissies aan de bel trekt, zeggen ze dat dit een zaak is van de staat van het desbetreffende land en niet hun zaak. Kosten worden geexternaliseerd en de oplossing betekent onteigening van andere gemeenschappen.
Hoe koppelt het kapitalisme zijn waardensysteem aan de subsystemen met andere waarden?
Het kapitalisme leeft bij de spanningsverhouding tussen de verschillende sociale subsystemen.
Het is niet perse zo, dat het kapitalisme de andere sociale subsystemen per definitie tracht te vernietigen. Zij probeert de waarden en normen van haar eigen systeem, dus het marktprincipe als ethisch systeem aan andere subsystemen op te leggen en zo probeert zij voorwaarden te creeren voor de verdere kapitaalsaccumulatie. Hoe het kapitalistische relaties tussen mensen regulerende, homeostatische waarden systeem botst met andere sociale subsystemen, die door het kapitalisme gedeeltelijk worden vernietigd maar die het ook in zich opneemt wordt duidelijk als we de geschiedenis nagaan van initiatieven van burgers om de productie van goederen en diensten op basis van niet kapitalistische principes op te zetten.