In Amerika en oa India, waar de armoede heel groot is, hebben Sendhil Mullainathan en Eldar Shafir een onderzoek gedaan naar de gevolgen van de armoede voor het denken van mensen die in armoede leven. Zij hebben hun bevindingen neergelegd in het boek ‘schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen’. Uitgever: Maven Publishing. Nederlandse vertaling december 2013. In de neoliberale versie van armoede bestrijden wordt ervan uitgegaan, dat armoede een gevolg is van het individuele falen van de arme. Mensen hebben een verkeerd karakter, of gooien er met de pet naar. In het kapitalisme met zijn oneindige kansen kan iedereen hogerop komen, als je je maar gedraagt als de ‘homo economicus’, de mens die altijd de meest rationele beslssingen neemt in zijn of haar leven. Daarom is armoedebestrijding vooral het sleutelen aan het gedrag en de denkwijze van mensen. Meestal door strafmaatregelen, soms door financiële tijdelijke stimuleringsprikkels. Dit wordt het ‘carrot en stick beleid’ genoemd. Hierbij aansluitend worden projecten opgezet voor armen om een eigen bedrijfje te beginnen. Zo kunnen ze- vanuit hun bijgestelde gedrag – in het kapitalisme met zijn vele kansen uit de armoede komen door op de markt geld te verdienen. In dit kader passen de vele initiatieven voor het verstrekken van een micro-krediet in vele landen waar de armoede extreem is. Koningin Maxima is een pleitbezorger van deze manier van armoede bestrijden.
normen en waarden
Hierbij aansluitend pleiten vele politici en andere bestuurders maar ook spraakmakende (rechtse) opiniemakers voor een ‘herstel’ van de volgens hen juiste normen en waarden in het algemeen en de westerse in het bijzonder. Niet alleen in andere ‘culturen’ maar alle mensen die in armoede leven hebben eenvoudigweg een verkeerde moraal, en we moeten hen de goede bijbrengen. Dan kunnen ze meedoen in het kapitalisme en participeren. Het begon wat dit betreft al met het ‘ethisch reveil’ van toenmalig minister van Agt, begin tachtiger jaren van de vorige eeuw, toen hij samen met Hans Wiegel van de VVD aan de wieg stond van de invoering van het neoliberalsime in Nederland. En vandaag de dag pleit PvdA lijsttrekkers kandidaat Asscher voor een ‘progressief nationalisme’ dus ook met de mooie normen en waarden van de Nederlandse cultuur, op zoek naar een sociaal-democratische coalitiepolitiek waarin de ‘derde weg met haar neoliberale compromissen een actuele inhoud wordt gegeven.
er klopt niets van
Mullanaithan en Shafir tonen aan, dat er van al die neoliberale teoriën niets klopt. Het is de context waarin mensen leven die mede bepalend is voor hun manier van denken. Zij verrichten onderzoek op het snijvlak van psychologie en economie. Zij vonden dat wanneer iemand voortdurend in een situatie van te grote schaarste leeft, dit gevolgen heeft voor de beslssingen die mensen nemen. Het korte termijn beleid – hoe knoop ik vandaag de touwtjes aan elkaar – overheerst het denken, en er is minder ruimte voor lange termijn denken in je persoonlijk leven. Als mensen eenmaal in armoede verkeren, zijn het niet zozeer persoonlijke eigenschappen die hun daarin gevangen houden. Het is daarentegen het gevolg van omgevingsomstandigheden veroorzaakt door schaarste. En die omstandigheden kun je veranderen waarbij je de schaarste vermindert. Dat hebben veel critici van het neoliberalisme altijd al gezegd. Dus omhoog die uitkeringen, kwijtscheldingen van schulden, meer werk voor de mensen, mischien een voldoende hoog basisinkomen, goede gezondheidszorg, sociale zekerheid, onderwijs, etc. Een links alternatief moet het raffinement van de neoliberale ideologie ontmaskeren en strijden voor de zoëven genoemde doelstellingen.
overal van toepassing
Mullainathan en Shafir pretenderen dat de conclusies van de vele onderzoekingen die ze hebben gedaan in de hele wereld van toepassing zijn waar mensen in armoede leven. Maar het heeft op iedereen betrekking. Schaarste kan slaan op het gevoel veel te weinig geld te hebben, maar het kan ook slaan op andere dingen, bijvoorbeeld het gevoel dat je veel te weinig tijd hebt. Het boek heeft het nodige stof doen opwaaien, ook in Nederland, omdat het impliciet een frontale aanval is op de theoriën van het neoliberalisme in het algemeen en de standpunten van de VVD en Jetta Klijnsma in het bijzonder. Hier valt nog van alles over te zeggen. Lees bijvoorbeeld de kritiek van Jurriaan Omlo uit 2014. http://www.socialevraagstukken.nl/recensie/schaarste-hoe-gebrek-aan-tijd-en-geld-ons-gedrag-bepalen
onderzoek in Nederland
Colette van Boven onderzoekt nu in het kader van haar afstuderen aan de Universiteit van Amsterdam of de theoriën van Mullainathan c.s ook in Nederland van toepassing zijn. Daarvoor neemt zij de ‘raven matrix test’ af bij 80 respondenten. Zij interviewt ook bezoekers van de Bijstandsbond. Wij zijn benieuwd naar de resultaten. Ik heb hier geen verstand van, maar ik begrijp dat het nadeel van de test is, dat er een leereffect is. Dat kan de test onbetrouwbaar maken. Je kunt het trainen om de test goed af te leggen. Maar ik heb gezien dat in het onderzoek van Colette de geinterviewden geen idee hebben wat de test inhoudt, zodat het wel eens zeer betrouwbaar zou kunnen zijn. Wij zijn benieuwd naar de uitslag en gaan er zeker op terugkomen.
Piet van der Lende