In Zuidoost Friesland liggen de gemeenten Oost- en Weststellingwerf. Tezamen worden deze gemeenten wel ‘Stellingwerf’ of ‘de Stellingwerven’ genoemd. Ik ben opgegroeid in het dorp Spanga in Weststellingwerf. Sindsdien heb ik altijd belangstelling gehad voor de geschiedenis van mijn geboortestreek. Zo heb ik de website http://www.stellingwerven.info opgezet waar verschillende aspecten van de geschiedenis van de streek behandeld worden.
Onlangs heb ik een brochure geproduceerd, waarin ik de geschiedenis van de streek in vogelvlucht behandel. Voor het administratieve beheer van de website en van mijn archief waarin vele documenten over de geschiedenis van de streek en van mijn familie heb ik de stichting Historie Weststellingwerf opgericht. Via deze stichting wordt ook de brochure uitgegeven.
U kunt de brochure bestellen door 4 euro over te maken op bankrekening NL42 INGB 0006837279 t.n.v. Stichting Historie Weststellingwerf. De brochure wordt dan automatisch opgestuurd. Vergeet niet bij de overschrijving uw naam en adres te vermelden, anders kan de brochure niet worden opgestuurd.
De brochure is binnenkort ook verkrijgbaar op verschillende verkooppunten. De brochure is o.a. te koop bij de Oudheidkamer in Wolvega en het museum Willem van Haren in Heerenveen. Organisaties, boekhandels en andere bedrijven kunnen de brochure in consignatie ontvangen waarbij achteraf na verkoop van de brochure wordt afgerekend.
Ik heb getracht de brochure ook interessant te maken voor mensen, die zelf niet uit Stellingwerf komen. Dat heb ik gedaan door de probleemstelling te formuleren: hoe hebben mensen vanuit de middeleeuwen antwoord gegeven op de doorgeschoten marktwerking in het (handels) kapitalisme, door vormen van samenwerking en solidariteit te zoeken waarbij de collectiviteit het uitgangspunt is om een rechtvaardige gemeenschap te bereiken en niet het extreme individualisme waarbij individuen onder concurrentieverhoudingen op de markt moeten zien te overleven? Deze probleemstelling tracht ik te beantwoorden aan de hand van de geschiedenis van Stellingwerf. Hier had de bevolking in de middeleeuwen een onafhankelijk bestuurssysteem, op basis waarvan de Stellingwervers samenwerkten bij de productie van goederen en de verdediging tegen overheersing van buiten en waarbij de mensen niet of nauwelijks onderhevig waren aan feodale verhoudingen. De naam ‘Stellingwerf’ verwijst naar dat bestuurssysteem in de middeleeuwen. De stellingen waren dorpsrechters, die verschillende taken hadden. Zij spraken waarschijnlijk ook recht op bepaalde plaatsen, de werf of warf. Denk ook aan het Nederlandse woord ‘scheepswerf’ waarin de benaming ‘werf’ ook in voorkomt: een plaats waar schepen worden gebouwd. Vandaar de naam ‘Stellingwerf’. Streek of plaats waar stellingen recht spraken.
In de loop van de eeuwen is de oude plattelandsbeschaving met het bestuur van de stellingen verloren gegaan. In de 19e eeuw kwamen echter andere samenwerkingsverbanden van Stellingwervers op, om gezamenlijk de economische productie vorm te geven en waarbij de Stellingwervers naar nieuwe wegen zochten om zich te verdedigen tegen overheersing van buiten, c.q. het rauwe kapitalisme, dat in de 19e eeuw hoogtij vierde. Zo kwam de coöperatieve gedachte op, vooral in de landbouw. Aan- en verkoop combinaties werden opgericht, zoals de coöperatieve zuivelfabrieken en de CAV in Oldeberkoop.
De historicus Tine de Moor heeft de opkomst en ondergang van collectieven voor de productie van goederen in de loop der eeuwen behandeld. Daarbij zijn er drie golven van initiatieven: de zelfstandige bestuurssystemen in de middeleeuwen, de opkomst van de cooperatieve gedachte aan het eind van de 19e eeuw en in onze tijd is sprake van een nieuwe golf van initiatieven ongeveer sinds 2006, waarbij nieuwe coöperaties worden opgericht, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening. In het laatste hoofdstuk behandel ik hoe we deze geschiedenis van de Stellingwervers kunnen interpreteren. Wat waren de oorzaken van de grote vrijheid van de Stellingwervers in de loop de reeuwen, en is het moderne begrip vrijheid wel een goed begrip om hun streven te verklaren?