Op zaterdag 15 september 2018 werd in een overvolle Keizersgrachtkerk in Amsterdam ‘Donut D Day’ georganiseerd. Ik schat dat er wel tussen de 200 en 300 mensen aanwezig waren. “Donut D-day’ is bedoeld als een dag van reflexie op de huidige maatschappij en de mogelijkheden voor samenwerking van verschillende sociale bewegingen.
De tweede grote bijdrage was van campagneleider Anne Knol van Milieudefensie. Zij is campagneleider bij die organisatie op het gebied van duurzaam vervoer en gezonde lucht. Ze startte onder andere een rechtszaak tegen de Staat voor gezonde lucht. Eerder werkte ze bij het RIVM. Knol promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Zij gaf ons een kijkje in de keuken van Milieudefensie, maar eerst vertelde ze iets over zichzelf. Ze was wetenschappelijk onderzoekster bij het RIVM en schreef wetenschappelijke rapporten, eigenlijk met de illusie, dat er dan dingen op basis van die wetenschappelijke conclusies zou veranderen. Maar de rapporten verdweenn in de la en er gebeurde niets mee. Veel belangrijker waren de politieke emoties, de partijbelangen en een gigantische lobby van machthebbers/kapitalisten. Daarom is ze daarmee gestopt en gaan werken als campagneleider bij Milieudefensie, om daadwerkelijk veranderingen te bewerkstelligen.
Het dilemma van een campagneleider
Ze vertelde eerst dat het verhaal van kapitalisme en marktwerking eigenlijk een geweldig aansprekend verhaal is. Het systeem, de marktwerking, lost problemen vanzelf op. Door de internationale markt van vraag en aanbod, die in evenwichten tenderen, gaan mensen over de hele wereld, die elkaar niet kennen, vele identiteiten en opvattingen hebben, samenwerken om goederen en diensten te produceren en de welvaart en vrede tot stand te brengen. Dat is een verhaal waarmee je als het ware bij de mensen aan kunt komen. Dit ogenschijnlijk onweerlegbare verhaal moet weerlegd worden. Maar dat is noodzakelijkerwijs een ingewikkeld alternatief verhaal, over achtergronden en dieper liggende problemen en oplossingen. En als campagneleider bij Milieudefensie ben je toch ook op zoek naar een verhaal waarmee je aan kunt komen. Daarom hebben wij als campagneleiders de neiging, om het ingewikkelde verhaal van systeemverandering die noodzakelijk is te verpakken in een gemakkelijk campagneverhaal. Maar simpele campagnes vertellen niet het hele verhaal. Dat is een spanningsveld, waarin campagneleiders verkeren.
De vraag is dan: hoe krijgen we mensen mee in ons ingewikkelde verhaal?. Het verhaal van de marktwerking vertoont steeds meer scheuren, mensen snappen dit werkt niet (meer), maar wat dan wel?.
eigenbelang
Essentieel daarbij is het eigenbelang. Mensen moeten inzien, dat verandering in hun eigen belang is anders komen we er niet. We moeten ons dus bij een campagne over bijvoorbeeld verduurzaming afvragen Waar zit je eigen belang? Anne vertelt over haar ervaringen als campagneleidster verkeer en vervoer over de weg. Milieudefensie ging dat onderzoeken, waar zit het eigen belang van de mensen? En de mensen zeiden: ik wil een gezonde lucht, geen uitlaatgassen, het onderwerp dat de mensen het meest raakte was de luchtkwaliteit. We zijn toen de luchtkwaliteit gaan meten. In vele lokale gemeenschappen, en daarmee gingen lokale vertegenwoordigers naar de lokale politiek. Allerlei feiten werden daarbij naar voren gehaald, bijvoorbeeld dat er jaarlijks 12.000 doden vallen door luchtvervuiling. We zijn toen allerlei acties begonnen en hebben (lokale) oplossingen aangedragen. De taak van Milieudefensie in de vele initiatieven met mensen was, dat de krachten werden gebundeld en er ook gelobbyd werd richting Den Haag, de regering en de Haagse politiek. Bovendien hebben we via crowdfunding geld bij elkaar gekregen om een rechtszaak tegen luchtvervuiling te beginnen.
Het algemeen verhaal
Maar ja, dat algemeen verhaal, dat is ook belangrijk. We hebben ontdekt dat veel mensen wel tegen luchtvervuiling in hun straat zijn, maar dat de auto’s dan maar 3 straten verder moeten gaan rijden. Het nastreven van het eigenbelang houdt het gevaar in zich, dat niet gestreefd wordt naar integrale oplossingen.
Dat grote verhaal op het gebied van verkeer en vervoer moeten we ook neerzetten. Het huidige verkeer doet een onevenredig grote aanslag op de publieke ruimte, er vallen vele verkeersdoden, en er is vervoersarmoede. Dit betekent, dat mensen met een laag inkomen geen geld hebben om zich over wat langere afstanden te verplaatsen en dat er te weinig faciliteiten zijn om hen hierbij te helpen. Hun mobiliteit is gering. Daarom moeten we het hele systeem ter discussie stellen, het systeem van individueel autobezit en spotgoedkope brandstoffen waarbij snelwegen toch verstopt zitten, ondanks hun grote aantal. Wat we nu doen, is problemen individueel oplossen, symptoombestrijding. We bouwen geluidswallen hier en daar, voeren de elektrische auto in en maken tunnels voor de flora en fauna zodat die van het een naar het andere gebied kan komen, we maken parkeergarages, zodat we in de straat het aantal wat kunnen verminderen en we maken gescheiden rijbanen. Anne is niet tegen al die oplossingen, maar we moeten wel beseffen, dat het symptoombestrijding is. De luchtwachters van Milieudefensie, die lokaal actie voeren en lobbyen moeten ook meer fundamentele oplossingen aandragen, zoals een betaalbaar openbaar vervoer, fietsen, wandelen de ruimte geven.
Sociale component
Ook is het belangrijk dat we- we doen dat steeds meer- als Milieudefensie kijken naar de sociale component: veel mensen met een laag inkomen hebben geen gemotoriseerd voertuig, worden extra getroffen door de milieuvervuiling omdat ze in goedkope huurwoningen langs de snelwegen wonen, en daarom: als er een milieuzone in de stad komt, kan van de lage inkomens de helft de stad niet in, omdat ze -als ze al een auto hebben- ze een ouder exemplaar hebben die niet aan de strenge milieueisen voldoet. Bij hen maar ook bij anderen heerst bij die meer fundamentele veranderingen de angst dat hen iets afgenomen wordt, de auto is nog steeds een heilige koe, de mensen hebben angst iets te verliezen door een beter milieubeleid. Als dingen duurder worden, of niet meer kunnen, is er de angst dat je van alles kwijtraakt, maar het is ook andersom: milieuactivisten gaan duwen aan de binnenkant van de Donut: ze vrezen, dat als al die minima en de mensen in Afrika hetzelfde eenrgieniveau krijgen als de bovenlaag in het westen, dat dan nog meer ecologische rampen gebeuren. Dus zij duwen tegen de binnenkant van de Donut: consuminderen voor de armen. Maar we kunnen geen oplossingen krijgen als we niet aan de twee kanten van de Donut werken: de binnenste cirkel, met voorzieningen, werk, inkomen, gezondheid, onderwijs, etc. in een rechtvaardige verdeling voor iedereen en de buitenste cirkel, niet ten koste van de aarde en haar eindige eenrgiebronnen. Daarom bij Milieudefensie de prioriteit: wat is de sociale kant van het milieubeleid. Zo hebben we onderzocht: bij wie komen de baten van het milieubeleid terecht, ook hier zijn de lusten en lasten ongelijk over de mensen verdeeld. De rijken profiteren met meest van milieusubsidies. Milieudefensie wil maatregelen die de situatie op het gebied van het milieu verbeteren zonder dat de armoede en de kloof tussen arm en rijk worden vergroot. Als dat gebeurt, zal dat de weerstand vergroten omdat de mensen denken dat ze bij die maatregelen veel te verliezen hebben. Anne spreekt tenslotte de hoop uit dat het boek van Kate Raworth een omslag zal bewerkstelligen.
Van de dag heb ik verschillende verslagen gemaakt. Die zijn hier te vinden
Harro van Boven van D’66 over het basisinkomen
Initiatieven om de wereld te veranderen
Nog meer initiatieven om de wereld te veranderen.
Anne Knol van Milieudefensie en de dilemma’s van een campagneleider
Klaas van Egmond en de problemen van het geldsysteem