Op zaterdag 15 september 2018 werd in een overvolle Keizersgrachtkerk in Amsterdam ‘Donut D Day’ georganiseerd. Ik schat dat er wel tussen de 200 en 300 mensen aanwezig waren. “Donut D-day’ is bedoeld als een dag van reflexie op de huidige maatschappij en de mogelijkheden voor samenwerking van verschillende sociale bewegingen.
De dag begon met een pleidooi voor een basisinkomen door Harro Boven. Hij is mede-initiatiefnemer van het plan ‘Moedig Voorwaarts’ van de Jonge Democraten. (jongerenpartij van D’66) waarin een variant van het basisinkomen wordt gepromoot. Dat basisinkomen is een financieel volledig gedekt plan dat aan alle armoede in Nederland een einde zou maken. Over een plan om een basisinkomen in te voeren voor 55 plussers gepromoot door het consumentenprogramma Radar en AVRO/TROS hield hij een betoog dat op internet te vinden is. Voor dat basisinkomen werd een petitie gehouden. https://www.youtube.com/watch?v=TKKveuOPHQQ
De hoogte van het basisinkomen waar de Jonge Democraten voor pleiten is tegen het huidige sociale minimum aan, want anders zou met het geld van de huidige voorwaardelijke sociale zekerheid het plan niet financierbaar zijn. Wat dat sociale minimum betreft gaan de Jonge Democraten uit van de armoede definitie van het Sociaal Cultureel Planbureau. Zij gaan daar iets boven zitten waarbij je uitkomt op variërende per huishoudtype een minimumbasisinkomen van 1200 tot 1500 euro. De Jonge Democraten verdelen dit bedrag dan vervolgens weer in 600 euro onvoorwaardelijk en 600 euro voorwaardelijk, waarbij de hoogte is gekoppeld aan hoe je huishouden in elkaar zit en de hoogte van de huur die je betaalt. Een alleenstaande krijgt 600 euro onvoorwaardelijk plus 600 euro in een persoonlijk gedeelte is 1200 euro.
Maar Harro Boven begint zijn analyse met de huidige sociale zekerheid. Het activerend arbeidsmarktbeleid zou 6,5 miljard euro per jaar kosten, en een meta studie van het Centraal Plan Bureau uit 2016 toont aan, dat de effecten van dat beleid zeer gering zijn. Ook een Europese meta studie uit 2008 toont aan dat de effecten gering zijn.
Nu zijn er tegenstanders van het basisinkomen die allerlei bezwaren naar voren halen.
Eerste bezwaar: we krijgen een gigantische inflatie waarbij het geld veel minder waard wordt als je iedereen zomaar geld geeft. Maar het plan van de Jonge Democraten gaat uit van een geheel fiscale financiering en dan heb je dat probleem niet. De Jonge Democraten willen het recht op een basisinkomen koppelen aan het Nederlands paspoort. Dus alleen mensen met de Nederlandse nationaliteit hebben er recht op.
Een volgende bezwaar is, dat de invoering van een basisinkomen zo’n grote verandering is, dat het en chaos wordt. Om dit te voorkomen willen de Jonge Democraten een invoeringstermijn van 5 jaar. De invoering wordt als het ware in stukken gehakt, zodat geleidelijk aan steeds meer mensen er recht op krijgen.
Een ander tegenargument is, dat bij de invoering van een basisinkomen iedereen ophoudt met werken. Onderzoekingen wijzen uit, dat gemiddeld maximaal 5% van de mensen ophoudt met werken. Een basisinkomen stimuleert echter juist om te gaan werken, want nu moet je bv als je in de bijstand zit het meeste van wat je bijverdient inleveren. Bij een basisinkomen gaat werken meer lonen, want het salaris komt bovenop het basisinkomen. Ook heb je het zogenaamde 80-80 effect. In enquêtes geven 80% van de mensen als hun mening aan, dat anderen bij de invoering niet meer gaan werken. Maar aan de andere kant wanneer gevraagd wordt of je zelf blijft werken, geeft 80% aan dat wel te blijven doen.
Hoe ziet de dekking van het plan van de Jonge Democraten eruit? Het basisinkomen wordt uitbetaald middels een negatieve inkomstenbelasting. Het plan van de Democraten kost 164 miljard euro. 120 miljard dus 70% komt uit dingen die we kunnen afschaffen. Dan blijft 30-40 miljard over om te financieren. 14 miljard moet volgens de Jonge Democraten komen uit een vermogensbelasting waarbij het eigen huis meegeteld wordt bij het vermogen. Ook 14 miljard komt uit milieuheffingen, zoals het verhogen van de diesel en benzineprijzen en het invoeren van een erfbelasting. In het plan blijven de ziekte en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen bestaan.
Dan iets over de politieke haalbaarheid. Uit enquêtes o.a. van de ING blijkt, dat 30-40% van de bevolking ervoor is. In de Europese Unie als geheel is dit zelfs 62%. Is het plan van de Jonge Democraten sociaal, links of liberaal? De voorstanders van het basisinkomen zijn te vinden in het gehele politieke spectrum. Milton Friedman, de beroemde Amerikaanse econoom, was er ook voor. De politieke kleur komt tot uiting in het bepalen van de hoogte van het basisinkomen, heeft geen betrekking op het principe. Het voordeel van een basisinkomen is, dat er een einde kan komen aan de armoede, en dat werknemers een andere, sterkere positie krijgen. Liberale voorstanders van een basisinkomen zien een vermindering van de bureaucratie, dat werk moet lonen en een meer flexibele arbeidsmarkt mogelijk is. Linkse voorstanders van een basisinkomen zeggen bijvoorbeeld dat mantelzorg beter mogelijk is.
In de reacties op zijn inleiding werd o.a. gezegd, dat wat betreft de haalbaarheid een basisinkomen ook haalbaar is omdat er een politieke consensus voor te krijgen is; het basisinkomen kan worden ingevoerd zonder ingrijpende maatschappelijke en politieke veranderingen. Verder was er discussie over de koppeling van het Nederlandse paspoort aan het basisinkomen. Is dit niet in strijd met Europese regels?
Van de dag heb ik verschillende verslagen gemaakt. Die zijn hier te vinden
Harro van Boven van D’66 over het basisinkomen
Initiatieven om de wereld te veranderen
Nog meer initiatieven om de wereld te veranderen.
Anne Knol van Milieudefensie en de dilemma’s van een campagneleider
Klaas van Egmond en de problemen van het geldsysteem