Ook verschenen op Konfronatie.nl
Afgelopen zondag 2 januari trok een menigte langs mijn huis in
Amsterdam. Het was een verboden demonstratie van mensen, die tegen
vaccinatie, coronamaatregelen en controles zijn. Maar een precieze leus
van de demonstratie ontbrak. Het was een ratjetoe van rechtse, extreem
rechtse en soms fascistische actievoerders.
Vlaggen met hamer en sikkel, van de National Bolshevism Party, een
radicale politieke beweging die extreem nationalisme combineert met een
vorm van communisme. Ook wel nazi-communisten genoemd. Verder
Nederlandse vlaggen, Friese vlaggen, en spandoeken die opriepen tot
vrijheid. Een spandoek met opschrift ‘Trump 2024’. Een spandoek ‘Geen
repressie maar een goede gezondheidszorg’. Maar veel spandoeken waren er
niet.
Ik zag af en toe wat rode ballonnen met het logo van Forum voor
Democratie erop. De stoet werd begeleid door een ordedienst in een
militair uniform, met voornamelijk rode en blauwe baretten, dus
veteranen van de commandotroepen die uitgezonden zijn geweest met
militaire missies in het buitenland.
De demonstratie zou georganiseerd zijn door de actiegroep “Nederland in
verzet”. Blijkens een artikel in Het Parool van Roel van Duijn is
Nederland in Verzet opgericht door ene Michel Reijinga die zegt te
spreken namens ‘wij, bezorgde burgers’. De leus van de protesten luidt:
‘wij zijn de leugens zat!’, maar welke leugens hier worden bedoeld is
niet duidelijk, en ook het eisenpakket van Nederland in Verzet is weinig
helder. Een allegaartje aan wensen en belangen met een overkoepelende,
zelfgeformuleerde boodschap: ‘Wij zijn het zat, Nederland gaat plat.’
(1)
Ik zag verschillende bekenden voorbijlopen die mij vriendelijk groetten.
Er zijn in mijn omgeving trouwens toch wel verschillende mensen die
sympathie hadden voor de demonstratie. Het was mooi weer en de opkomst
was groot. Op Teletekst berichtte men, dat Halsema een demonstratie op
het Museumplein had verboden. De demonstranten trokken daarop naar het
Westerpark, alwaar blijkbaar een manifestatie was van Forum voor
Democratie. De demonstratie vulde de straten tussen het Museumplein en
een heel eind verderop de Frederik Hendrikstraat. Hoewel de politie
heeft gezegd dat er 10.000 demonstranten waren schat ik gezien de lange
stoet hun aantal op minstens het dubbele. De media brachten berichten
over schermutselingen tussen de politie en de demonstranten, die het
Museumplein moesten verlaten omdat burgemeester Halsema een
noodverordening voor het gebied had afgegeven. Maar de demonstratie door
de straten verliep rustig, er heerste een kalme sfeer.
’s Avonds maar eens de pamfletten bestudeerd die ik gekregen had. Zonder
uitzondering baarlijke nonsens, waar werkelijk geen touw aan vast te
knopen valt. Sommige pamfletten waren doorspekt met willekeurige
bijbelcitaten over de komst van het Grote Beest. Je kunt er echt niets
mee. Mensen die deze pamfletten gemaakt hebben zijn volkomen de weg
kwijt. Hoe moet je daarop reageren. Je gaat er bij het maken van een
artikel van uit, dat het een kwestie is van een spel over logische
argumenten en tegenargumenten, maar dat werkt bij deze pamflettenmakers
niet. Ik heb niet de illusie dat ik die met mijn stukjes bereik.
Tegendemonstratie
Er was ook een tegendemonstratie. Een groep Joodse activisten is
samengekomen bij het Joodse verzetsmonument naast de Stopera. Samen met
een groep van zo’n vijftig andere activisten die zich hebben aangesloten
in solidariteit met de Joodse activisten, roepen ze op om samen te
strijden tegen het toenemende antisemitisme onderliggend aan de
anti-coronademonstraties.
De actiegroep: ‘Steeds meer groepen mensen die demonstreren tegen de
coronamaatregelen mengen zich met fascistisch gedachtegoed. Zij lopen
zij aan zij met rechtse extremisten tijdens hun demonstraties. De
anti-coronademonstranten vergelijken zichzelf met de slachtoffers van de
Holocaust, dragen gele sterren en delen foto’s met nazi-vergelijkingen.
FvD-partijleider Thierry Baudet maakt zich hier ook schuldig aan en
deelt geregeld holocaustvergelijkingen op zijn sociale media. Onlangs
heeft een rechter Thierry Baudet geboden de antisemitische uitlatingen
te verwijderen.’ (2)
Enquête
In een uitgebreide enquête van Peil.nl in oktober werd de mensen
gevraagd wat volgens hen het nieuwe beleid van Rutte IV moest worden. De
hoofdthema’s waren klimaat en energie, natuur en milieu, immigratie en
integratie en Europa.
Voor de miljarden uitgaven die zijn aangekondigd voor het klimaatbeleid
was weinig draagvlak. De burgers zijn bang dat zij moeten opdraaien voor
de kosten van die uitgaven. De overgrote meerderheid van de
enquêtedeelnemers zag niet de noodzaak van een veel geld kostend
klimaat- en stikstofbeleid, was voor het grotendeels sluiten van de
grenzen voor migranten, voor de bouw van kernenergiecentrales, tegen een
al te uitgebreide bescherming van natuurgebieden en tegen de Europese
eenwording.
Het betreft een midden-rechts blok, van stemmers op CDA, VVD, JA21, BBB,
PVV en FvD, maar opvallend genoeg ook SP-stemmers en veruit de meeste
zwevende kiezers, wat de standpunten over Europa betreft nog versterkt
met de PvdD-stemmers. Over het algemeen heeft verder een grote
meerderheid van de midden- en laagopgeleiden en (in iets mindere mate)
de middeninkomens dezelfde voorkeuren als dit blok. De voorkeuren van
dit blok zijn dan meestal ook de voorkeuren van een ruime meerderheid
van de bevolking. (3)
Een rechtse arbeidersklasse
Het fenomeen van de voor een groot gedeelte rechtse arbeidersklasse is
al oud. Vorige week zondag schreef ik voor de webzine van Solidariteit
een artikel over dit fenomeen. (4)
Het afgelopen jaar hebben velen zich het hoofd gebroken over het
politieke fenomeen dat de VVD bij de verkiezingen overwinning op
overwinning boekt en veruit de grootste partij is. En dat ook blijft,
ondanks de schandalen die zich voordoen en moties van wantrouwen in de
Tweede Kamer. Wat je iets linkser zou kunnen noemen, met de nadruk op
‘iets’, is verschrompeld tot in totaal 41 Kamerzetels, de uitkomst van
slechts ongeveer een derde van het electoraat. Velen op links vragen
zich af hoe het kan dat mensen massaal op partijen stemmen die een
beleid voeren dat flagrant in strijd is met wat wordt geanalyseerd als
hun belangen.
Ook sociologen piekeren over het fenomeen. Een enigszins omstreden
theorie is dat de arbeidersklasse wordt gekenmerkt door zowel economisch
progressieve opvattingen (voor economische herverdeling ten gunste van
minderbedeelden) als door autoritaire (overwegend intolerant en
onverdraagzaam ten aanzien van andersdenkenden en migranten).
Veelbesproken onderzoek zou inmiddels hebben uitgewezen dat het
‘autoritarisme’ van de arbeidersklasse vooral voor lager opgeleiden
geldt. De enquête van Peil.nl bevestigd dat.
Er zijn aanwijzingen dat het cultureel conservatisme van delen van de
arbeidersklasse samenhangt met de structuur van het dagelijks leven en
daarmee met de inhoud van het werk dat zij verrichten. De eerste factor
is de complexiteit van het werk. Werk is complexer naarmate de te
verrichten werkzaamheden een groter beroep doen op de eigen
oordeelsvorming. De tweede is de mate waarin de betrokkenen tijdens het
werk onder toezicht staan. De derde factor is de ‘routinisering’ van het
werk. Autoritaire en cultureel conservatieve opvattingen komen meer
voor naarmate het werk minder complex is, onder strak toezicht staat en
meer op routine berust.
Oorzaken
Veel over de oorzaken van de rechtse arbeidersklasse is onbekend, en er is veel verdeeldheid over binnen links.
Toch is onderzoek naar de oorzaken van de deels rechtse arbeidersklasse
belangrijk, omdat je dan ook meer aanknopingspunten hebt om het te
bestrijden. Je kunt geen concessies doen aan het autoritarisme, zoals
grenzen dicht en zo. Je moet je oren daar niet naar laten hangen, zoals
sommigen willen. Integendeel, je moet het autoritarisme te vuur en te
zwaard bestrijden, maar dat is niet voldoende. Analyse van de oorzaken
van de autoritaire arbeider is noodzakelijk.
Als het waar is, dat de werkomstandigheden (autoritair regime) invloed
hebben op het autoritarisme van de arbeiders zelf, en dat zij veel last
hebben van de toenemende controlemechanismen in de maatschappij, dan is
dat een aangrijpingspunt om hen overtuigen Dus kritiek op het sociaal
panopticum, en de alles en iedereen controlerende overheid, het gebrek
aan democratie, waarmee niet alleen uitkeringsgerechtigden
(toeslagenaffaire) te maken hebben, en kritiek op de autoritaire regimes
in het bedrijfsleven en bij de overheid in het algemeen.
We zien dat punt terugkomen in de protesten tegen de coronamaatregelen,
waarin een bijtende kritiek wordt geuit op de komst van een autoritaire
maatschappij en de vernietiging van de democratie. Het is dan echter van
belang, deze kritiek op de autoritaire controlemaatschappij te zuiveren
van samenzweringstheorieen en rechtse propaganda, omdat nu Forum voor
Democratie en andere rechtse stromingen ermee aan de haal gaan. Hun
kritiek wordt gecombineerd met kritiek op het coronabeleid, en zij maken
gebruik van het wantrouwen tegen de regerende elite dat bij de
arbeidersklasse heerst.
Kritiek op het neoliberalisme
In het verlengde van de kritiek op de allesoverheersende
controlemaatschappij ligt de kritiek op het neoliberalisme, dus de
economische categorieën. Meermalen is aangetoond, dat het neoliberalisme
geen laissez faire theorie is, maar juist een sterke overheid wil, die
controle uitoefent op de maatschappij om de theorie van de vrije
markt-mededinging ook in de praktijk te laten werken. Controle aan de
onderkant, vrijheid aan de bovenkant. De vele controle-instituten en hun
bureaucratie komen daaruit voort. We moeten in de analyse naar voren
brengen, dat er verschillende autoritaire maatschappijmodellen mogelijk
zijn en dat het neoliberalisme er daar ondanks alle retoriek van de
liberalen over een vrije samenleving een van is.
Kloof tussen arm en rijk
Uit de enquête van peil.nl blijkt, dat velen met een smalle portemonnee
die het hoofd financieel nauwelijks of niet boven water kunnen houden,
bang zijn dat zij hoewel ze het niet kunnen betalen moeten opdraaien
voor de hoge kosten van de energietransitie en de maatregelen ter
bestrijding van de opwarming van de aarde, of het moeizame, veel geld
kostende behoud van natuurgebieden.
Wat dat betreft wordt het beleid van Rutte IV desastreus voor het
draagvlak van de milieumaatregelen. Er wordt nauwelijks geld
uitgetrokken voor armoedebestrijding, op de gezondheidszorg wordt op
termijn bezuinigd, het minimumloon wordt nauwelijks of niet verhoogd, de
uitkeringen aan de onderkant gaan niet omhoog, flexibilisering van de
arbeidsmarkt (bestaansonzekerheid) wordt nauwelijks bestreden, terwijl
wel grote bedragen worden geleend voor andere doeleinden.
De grote vervuilers in de industrie en de rest van het bedrijfsleven
krijgen bakken met geld om kosteloos een energietransitie en een
milieuvriendelijke productie te kunnen realiseren, maar het principe van
de vervuiler betaalt wordt in het regeerakkoord niet uitgewerkt. De CO2
heffing is een lachertje. Dat pikken de mensen niet meer.
Milieudefensie
Donald Pols, directeur van Milieudefensie ziet de bui al hangen. Hij
legt in een interview in Trouw ook een verbinding tussen
armoedebestrijding en milieu beleid. (5)
“In de laatste twintig, dertig jaar heeft de milieubeweging een
verkeerde afslag genomen”, zegt Pols. Wat begon als een beweging van het
volk, om mensen te beschermen tegen vervuiling in de buurt, is volgens
hem een academische beweging voor hoogopgeleiden geworden. De nieuwe
beweging Extinction Rebellion, die burgers wil beschermen tegen lakse
overheden en bedrijven spreekt hem aan.
Milieudefensie wil zich hard maken voor de groep praktisch opgeleiden
met weinig geld. “En denk niet: dat is een zielig klein groepje. De
helft van Nederland houdt aan het einde van de maand geen geld over.”
Die groep wil Pols een duurzame toekomst bieden, zonder dat ze ervoor
opdraaien. Het principe moet gelden: de grote vervuilers betalen. “De
Shell-zaak bewijst dat dit kan”, zegt Pols.
Voor er echter daadwerkelijk duurzame coalities komen tussen vakbonden,
milieubeweging en andere sociale bewegingen met samenhangende
doelstellingen op het gebied van milieu en armoedebestrijding hebben we
nog een lange weg te gaan, denk ik.
Piet van der Lende
Noten:
(1) https://www.parool.nl/nederland/steeds-meer-mensen-sluiten-zich-aan-bij-de-coronaprotesten-maar-wie-zijn-het-en-wat-willen-ze~b1402310/
(2) Een verslag van de tegendemonstratie vindt je op de site van Doorbraak. https://www.doorbraak.eu/anti-fascisten-in-actie-tegen-antisemitisme-bij-wappie-demonstraties-beeldverslag/
(3) Lees hier het rapport over de enquête. https://nlslash.nl/mwenb/211212_Enquete_Rutte_IV.pdf
(4) Artikel in Solidariteit. https://www.solidariteit.nl/commentaren/com-450_2-1-2022.html
(5) https://www.trouw.nl/leven/directeur-van-milieudefensie-donald-pols-blikt-terug-op-de-klimaatzaak-tegen-shell-dit-was-mijn-zwaarste-jaar-ooit~b5dd2ee5/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.ecosia.org%2F