Deze weblog bevat reacties op actuele gebeurtenissen, analyses van maatschappelijke ontwikkelingen en een weergave van ervaringen die ik opdoe wanneer ik op reis ben. Er worden op termijn vele artikelen en reacties opgenomen die ik in de loop der jaren geschreven heb. Zo ontstaat hopelijk een historisch overzicht van belangrijke gebeurtenissen. In zijn algemeenheid gelden daarbij de volgende uitgangspunten en probleemstellingen.
In de huidige tijd lijken burgerrechten steeds meer onder druk te staan. In de meeste arme landen in de wereld waren die fundamentele burgerrechten vaak al een verre utopie, maar nu lijken zij ook in de westerse landen steeds verder te worden uitgehold. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de klassieke grondrechten, zoals zeggenschap van de burger in de democratische rechtsstaat, recht op huisvrede, recht op privacy, etc. Maar het gaat ook om sociale grondrechten, zoals het recht op inkomen, een dak boven je hoofd, gezondheidszorg, onderwijs. We gaan ook in het Westen steeds meer toe naar wat Loic Wacquant de strafstaat noemt: een stelsel van strenge straffen en intensieve begeleiding van voornamelijk verarmde mensen in de samenleving, die in het gareel moeten worden gehouden op basis van een scala aan sancties die hen in hun inkomen treffen wanneer ze afwijkend gedrag vertonen tot gevangenisstraffen voor steeds meer mensen die worden opgesloten in een zich gestaag uitdijend gevangenissysteem.
Sommige schrijvers plaatsen deze ontwikkeling in het kader van wat ze de ‘neoliberale revolutie’ noemen: een politiek project voor de hervorming van het maatschappelijk stelsel waarbij het ging om de economie (de organisatie van de productie) en om de positie van de staat in de maatschappij. Dit politieke project ging gepaard met een ideologisch offensief, waarin de veranderingen in de positie en de rechten van de burgers werden gerechtvaardigd. Kort gezegd ging het daarbij om een steeds sterkere koppeling van individuen en gemeenschappen aan de ordenende principes van de markt en het commerciële denken middels privatiseringen van publieke diensten.
In de stortvloed van boeken over deze onderwerpen benadrukken de onderzoekers meestal een of enkele aspecten van de ontwikkelingen. Aan de ene kant worden de economische ontwikkelingen benadrukt of een kritiek daarop. De media en vele onderzoekers besteden aandacht aan kritiek op de vrije markteconomie, het pyramidespel van de gokkende kapitalisten en de economische oorzaken van de recessie. Anderzijds worden kritische analyses geproduceerd op het politieke en levenbeschouwelijke vlak: Het gaat dan om beschouwingen over het nationalisme, over dat de mensen angst wordt aangepraat over migranten, over kosmopolieten die ‘onze’ belangen en eigenheden zouden verkwanselen aan buitenlandse topmanagers van grote ondernemingen, over het integratiedebat en over de interpretatie van de economische en kredietcrisis als een cultuur, cq de graaicultuur. Wat de kritiek op het huidige overheidsbeleid betreft kan daarbij worden gedacht aan de boeken ‘Het bange Nederland’ van Jan Willem Duyvendak, Ewald Engelen en Ido de Haan en ‘De gedroomde samenleving’ van Willem Schinkel. Dit laatste boek is een felle kritiek op het integratiebeleid.[1]
Zelden vinden we echter beschouwingen waarin de componenten economie, politiek, sociale relaties en levensbeschouwing in hun onderlinge samenhang worden behandeld. Ik zal met name ook aandacht besteden aan de economische ontwikkelingen waarbij het kapitalisme wordt geanalyseerd als een sociaal subsysteem van onderlinge sociale relaties en het ontstaan van een ‘onderklasse’, die eerder wordt gecreeerd dan tegengegaan, en de daarbij ontwikkelde strafstaat. Ik ben daarbij ook geïnteresseerd in de vraag, welke beheersingstechnieken worden toegepast bij het uitvoeren van de neoliberale revolutie door de strafstaat. Hoe worden mensen ertoe gebracht die revolutie te accepteren en hoe worden mensen daarbij gecontroleerd? In hoeverre lukt dit en wat zijn de knelpunten? En: hoe worden de sociale relaties tussen mensen en hun opvattingen door het economische en politieke project van het neoliberalisme beïnvloed?
De economische crisis van enige tijd geleden toont aan, dat het neoliberalisme als politiek project mislukt is. Maar het is nog te vroeg om aan te kunnen geven wat er met het politieke project, dat verschillende aspecten kent, gaat gebeuren. De autoritaire strafstaat is zeer wel combineerbaar met een ander economisch beleid van meer ingrijpen in de economische ontwikkelingen en een verwerping van de economische uitgangspunten van het neoliberalisme als vrije markt principe. Ook is het mogelijk dat de belangrijkste bestuurders en instellingen in de industriele Westerse landen gewoon doorgaan op de oude voet, tot?
Ook besteed ik op deze weblog aandacht aan hoe mensen in verzet kwamen tegen de neoliberale revolutie, bijvoorbeeld door in eigen gemeenschappen de productie van goederen en diensten ter hand te nemen en zo een antwoord te formuleren op het falen van het marktmechanisme voor zover het de productie van voor de gemeenschap noodzakelijke goederen en diensten betreft. Men spreekt in dit verband wel over de beweging van de commons. Maar ook vakbonden, sociale bewegingen en linkse politieke partijen hebben zich in verschillende landen tegen de neoliberale revolutie verzet. Wat waren de lotgevallen van deze bewegingen?
De weblog heeft verder overigens een fragmentarisch en chaotisch karakter. Regelmatig worden artikelen en reacties aan de reeks toegevoegd.
[1] Zie voor een bespreking van deze twee boeken Gregor Eglitz en Eric Krebbers- ‘Liberale kritiek op conservatieve stemmingmakers schiet flink tekort’ in: De Fabel van de Illegaal, krant tegen racisme. Nr 97/98 winter 2009 blz 12/13